Cztery miesiące temu zmarł mój mąż (nie zostawił testamentu), przyjęliśmy spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Spadkobiercami są tylko moje dzieci i ja (syn za dwa miesiące kończy 18 lat ale córka ma 14 lat).
Został sporządzony notarialny akt poświadczenia dziedziczenia. Nie mieliśmy z mężem rozdzielności majątkowej. Maż posiadał liczne aktywa i pasywa (kilka firm, nieruchomości i samochody). W związku z powyższym złożyłam do Sądu Rejonowego wniosek o spis inwentarza i otrzymałam sygnaturę sprawy. Czekam jak dotąd dwa miesiące i niestety nic się nie dzieje w tej sprawie. Chciałam też złożyć do Sądu Rodzinnego wniosek o zgodę na sprzedaż nieruchomości. Czy mogę ten wniosek złożyć zanim zostanie sporządzony spis inwentarza (czy ten wniosek byłby dołączony do toczącej się sprawy spisu)? I drugie pytanie czy córka powinna mieć wyznaczonego kuratora a jeżeli tak to kiedy i jak to się odbywa?
Halina
Szanowna Pani,
Spis inwentarza sporządzany jest przez komornika sądowego na zlecenie sądu spadku, który, na wniosek lub z urzędu, wydaje postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza.
Skoro złożyła Pani wniosek o sporządzenie spisu inwentarza to sąd powinien wydać postanowienie w tym względzie. Jeżeli wniosek nie miał braków formalnych i był należycie opłacony (50 zł) to powinien trafić do rozpatrzenia przez sąd.
Niestety polskie sądy rozpatrują sprawy niezbyt szybko (delikatnie mówiąc) i to, że minęło już 2 miesiące od złożenia wniosku, a Pani nie widzi żadnej aktywności sądu w tej kwestii, nie jest niczym dziwnym, niemniej warto zapytać, choćby telefonicznie, w sekretariacie wydziału, co się z Pani wnioskiem dzieje.
Może się okazać, że wniosek miał jakieś braki formalne i sąd wysłał (wyśle) do Pani wezwanie do usunięcia tych braków.
Jeżeli sąd wyda postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza to wówczas sąd zleci wykonanie tego spisu komornikowi.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 października 1991 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza (Dz. U. z 1991 r. Nr 92, poz. 411) o terminie spisu inwentarza zostanie Pani zawiadomiona jako spadkobierczyni i przedstawiciel ustawowy dzieci – spadkobierców).
To, że do tej pory spis inwentarza nie został dokonany nie stoi na przeszkodzie wystąpieniu z wnioskiem do sądu rodzinnego o wydanie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dzieci, a zatem na zbycie przypadających dzieciom udziałów w nieruchomości wchodzącej w skład spadku. Z tym, iż należy się liczyć z tym, że sąd rodzinny może zawiesić postępowanie do czasu sporządzenia spisu inwentarza.
Skoro syn za dwa miesiące stanie się pełnoletni to w chwili pełnoletności postępowanie zostanie umorzone w zakresie dotyczącym syna.
Sprawa o sporządzenie spisu inwentarza oraz o zezwolenie na zbycie w imieniu dzieci udziału w przedmiocie spadkowym nie zostaną połączone. To są dwie różne sprawy, z różnego zakresu. Postępowanie o wydanie zezwolenia na sprzedaż będzie prowadzone przez sąd opiekuńczy miejsca pobytu dzieci, natomiast sprawa o sporządzenie spisu inwentarza będzie się toczyła w sądzie spadku, a więc w wydziale cywilnym sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Biorąc pod uwagę przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, można stwierdzić, iż Pani 14-letnia można córka może być uznana za stronę postępowania o wydanie zezwolenia na sprzedaż w jej imieniu udziału w nieruchomości (piszę o córce, bo Pani syn niebawem będzie pełnoletni i nie będzie objęty sprawą).
Jak wskazuje bowiem art. 510 § 1 KPC, zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania, może on wziąć udział w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji. Jeżeli weźmie udział, staje się uczestnikiem. Na odmowę dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie przysługuje zażalenie.
Z kolei stosownie do art. 573 § 1 KPC, osoba pozostająca pod władzą rodzicielską, opieką albo kuratelą ma zdolność do podejmowania czynności w postępowaniu dotyczącym jej osoby, chyba że nie ma zdolności do czynności prawnych.
Sąd może ograniczyć lub wyłączyć osobisty udział małoletniego w postępowaniu, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze (art. 573 § 1 KPC).
Pani córka, która pozostaje pod władzą rodzicielską, ma w chwili obecnej ograniczoną zdolność do czynności prawnych, czyli tą zdolność posiada (nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie, ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo).
Postępowanie o zezwolenie na sprzedaż w imieniu dziecka udziału w nieruchomości jest niewątpliwie postępowaniem dotyczącym osoby Pani córki a wynik postępowania dotyczy niewątpliwie jej praw dotyczy. Dlatego córka może być stroną postępowania.
Jednak tu muszę wskazać, że w moim długoletnim doświadczeniu, nie spotkałem się z sytuacją, w której dziecko ponad 13-letnie było stroną postępowania o wydanie zezwolenia na dokonanie w jego imieniu czynności prawnej przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka. Sądy w tym zakresie stosują inną interpretację przepisów.
Dlatego proponowałbym złożyć wniosek, w którym Pani jako wnioskodawczyni będzie jedynym uczestnikiem postępowania. Gdyby sąd zastosował powyżej wskazaną przeze mnie interpretację przepisów procesowych to wezwie dziecko do uczestnictwa w sprawie jako strona postępowania.
Art. 98 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, iż rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.
Zgodnie z § 1 art. 98 KRO, żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:
- przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską
- przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.
Stosownie do § 3 art. 98 KRO, powyższe przepisy stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym.
Zgodnie z art. 98 KRO rodzice w zasadzie zawsze mogą przed sądem reprezentować dziecko o ile nie jest to sprawa dotycząca czynności prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską albo między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem. Niezależnie od tego, w każdej sprawie z udziałem rodziców i dzieci sąd ma obowiązek badać, czy nie zachodzi możliwość kolizji interesów między nimi (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2011 r., sygn. akt III CSK 259/10).
Jeżeli Pani dziecko zostałoby uznane za stronę postępowania, a sąd uznałby, że zachodzi konflikt interesów pomiędzy Panią a dzieckiem, to wówczas koniecznym stanie się ustanowienie dla córki kuratora, który będzie dbał o jej dobro w toku postępowania. Tą sprawę załatwi sąd rodzinny, który postępowanie w sprawie ustanowienia kuratora może wszcząć z urzędu. Sąd może się zwrócić do Pani o wskazanie kandydata na kuratora dla nieletniej.
Niezależnie od tego czy Pani córka będzie uznana za stronę postępowania czy też nie, to może być ona wysłuchana przez sąd rodzinny przed wydaniem orzeczenia. Jak bowiem stanowi art. 576 § 2 KPC, sąd w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, uwzględniając w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych.
W tym względzie znaczenie ma także art. 12 ust. 2 Konwencji z dnia 20 listopada 1989 r. o prawach dziecka (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526), który w artykule 12 ust.1 wskazuje, że Państwa-Strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglądów, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka.
Zgodnie z ust. 2, w tym celu dziecko będzie miało w szczególności zapewnioną możliwość wypowiadania się w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym, dotyczącym dziecka, bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu, zgodnie z zasadami proceduralnymi prawa wewnętrznego.
Proszę pamiętać, aby we wniosku o wydanie zezwolenia na sprzedaż udziału dziecka wskazać co stanie się ze środkami ze sprzedaży należnymi dziecku. Należy wykazać, że sprzedaż nieruchomości jest celowa, a majątek dziecka nie będzie zagrożony. Sąd odmówi bowiem zbycia w imieniu dziecka udziału w nieruchomości jeżeli uzna, że byłoby to sprzeczne z dobrem dziecka.
Jak wskazałem powyżej, w sprawie o wydanie zezwolenia sąd może zawiesić postępowanie do czasu sporządzenia spisu inwentarza spadkowego. Stanie się tak jeżeli sąd rodzinny uzna, że rozstrzygnięcie w sprawie zależy od ustaleń poczynionych w spisie inwentarza. Zapewne tak się stanie skoro nieletnia córka przyjęła spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
W skład spadku wchodzą także pasywa, a Pani córka jako spadkobierczyni odpowiada także za długi spadkowe. Sąd wydając postanowienie w sprawie zgody na zbycie udziału dziecka w nieruchomości powinien ustalić czy zbycie tego udziału nie narazi dziecka na ewentualną odpowiedzialność wobec wierzycieli spadku.
W sprawie ważnym będzie także to czy Pani drugie dziecko (wówczas już pełnoletnie) wyrazi zgodę na zbycie udziału siostry lub czy nieruchomość ma być sprzedana przez wszystkich współwłaścicieli (a więc syn także będzie chciał zbyć swój udział w nieruchomości).
To czy Pani i syn, jako spadkobiercy, zamierzacie sprzedać nieruchomość wraz z córką (przedmiotem sprzedaży będą udziały należące do wszystkich współwłaścicieli) lub wyrażacie Państwo zgodę na zbycie udziału córki, jeżeli miałby być zbyty tylko udział córki w nieruchomości jest istotne ze względu na przepis art. 1036 KC.
Przepis ten wskazuje, że spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku.
Wskażę także, że wydanie przez sąd zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka nie obliguje rodziców do dokonania takiej czynności. Jeżeli zatem sąd pozwoli na sprzedaż udziału w nieruchomości to Pani będzie mogła (a nie musiała) zbyć w imieniu dziecka udział w nieruchomości.
Mając na względzie powyższe, proponowałbym nie czekając na sporządzenie spisu inwentarza, złożyć już wniosek o wydanie zezwolenia na sprzedaż w imieniu dzieci ich udziałów w nieruchomości. We wniosku Pani może podać swoje dane jako jedynego uczestnika-wnioskodawcy.
Do wniosku należy dołączyć akty urodzenia dzieci oraz notarialne poświadczenie dziedziczenia. Należy także dołączyć odpis księgi wieczystej nieruchomości (myślę, że powinien wystarczyć wydruk z Centralnej Bazy Danych Ksiąg Wieczystych).
W uzasadnieniu wniosku powinna Pani wskazać jak zostaną zagospodarowane środki ze zbycia udziału dzieci w nieruchomości. Powinna Pani wskazać także inne składniki spadku po Pani mężu.
Jak wspomniałem powyżej powinna się Pani liczyć z tym, że postanowienie w sprawie zezwolenia na sprzedaż udziału w nieruchomości nie zostanie wydane przed sporządzeniem spisu inwentarza – są z pewnością zawiesi postępowanie do czasu jego sporządzenia, aby mieć jasność co do sytuacji majątkowej dziecka. Może także dojść do sytuacji, że sąd uzna dzieci za stronę postępowania (choć osobiście nie sądzę) i zajdzie potrzeba ustanowienia kuratora a to także trwa.
Złożenie wniosku już teraz spowoduje, że postanowienie w sprawie dziecka zostanie wydane wcześniej niż złożyłaby go Pani po sporządzeniu spisu inwentarza. Istnieje także możliwość (w zależności od uznania sądu czy spis jest niezbędny w sprawie) wydania orzeczenia w sprawie przed sporządzeniem spisu inwentarza – ale tą możliwość należy traktować jako potencjalną.
Stan prawny na dzień 19.08.2014 r.
