Artykuły

Dostałam pożyczkę od brata w formie przelewu z jego rachunku bankowego (wspólny z synem) na mój rachunek (wspólny z mężem). Fakt pożyczki potwierdza umowa pożyczki na moją rzecz, podpisana przez brata (bezprocentowa i bezterminowa).
Urząd skarbowy nie przyjął mojego PCC argumentując, że połowa z tych środków pochodzi również z wspólnego majątku brata oraz jego żony.
Czy rzeczywiście brat nie ma prawa samodzielnie udzielić mi pożyczki?

Helena

Szanowna Pani,

Pani brat może Pani udzielić pożyczki ze środków pochodzących z majątku wspólnego jego i żony.
Art. 36 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, że oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.
Zgodnie zaś z § 2 art. 26 KRO, każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.

Według art. 36¹ § 1 KRO, małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej.
Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej (art. 36¹ § 2 KRO).

W obecnym stanie prawnym, mając na względzie powyższe przepisy, należy wskazać, że w sytuacji, w której pożyczone Pani pieniądze pochodziły z majątku wspólnego brata i jego żony, umowa pożyczki jest ważna, chyba, że żona brata sprzeciwiła się jej zawarciu, a Pani jako strona umowy mogła się z tym sprzeciwem zapoznać przed zawarciem umowy.

Nie jest tak, jak to było przed dniem 20 stycznia 2005 r. (data znowelizowania przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), że do dokonania czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym potrzebna była zgoda w formie wymaganej dla danej czynności prawnej (dawny art. 36 § 2 KRO).
Nie jest też tak, że ważność umowy zawartej przez małżonka bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego z małżonków (dawny art. 37 § 1 KRO).

W obecnym stanie prawnym Kodeks rodzinny i opiekuńczy enumeratywnie wymienia, w art. 37 § 1, te czynności prawne przy dokonywaniu, których niezbędna jest zgoda drugiego małżonka.
Według tego przepisu zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:

1. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków
2. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal
3. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa
4. darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych

Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka (art. 37 § 2 KRO).

Mając na względzie powyższe przepisy należy stwierdzić, że Pani brat mógł zawrzeć z Panią umowę pożyczki, nawet jeżeli pieniądze będące przedmiotem pożyczki wchodziły w skład majątku wspólnego małżeńskiego. Jeżeli żona brata tej umowie się nie sprzeciwiła (przed zawarciem umowy) to taka umowa jest umową ważną.

Tak więc odpowiedź na Pani pytanie „Czy rzeczywiście Brat nie ma prawa samodzielnie udzielić mi pożyczki” brzmi – Pani brat ma prawo samodzielnie udzielić Pani pożyczki, nawet jeżeli pożyczone pieniądze stanowią składnik majątku wspólnego małżeńskiego.
Umowa jaką Pani zawarła jest umową ważną i wywołuje ona skutki prawne.

Jak się taka sytuacja ma pod kątem podatku od czynności cywilnoprawnych?

Umowa pożyczki, stosownie do art. 1 ust. 1 pkt 1b ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 101, poz. 649 ze zm.) podlegają podatkowi od czynności cywilnoprawnych.
Obowiązek podatkowy ciąży na biorącym pożyczkę (art. 4 pkt 7 ustawy). Stawka podatku wynosi 2% (art. 7 ust. 1 pkt 4) lub 20% jeżeli przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego:

1. podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony
2. biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b, powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym

Ustawa przewiduje zwolnienia od podatku.
Art. 9 pkt 10b wskazuje, ze zwalnia się od podatku umowy pożyczki udzielone w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami, o których mowa w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn (są to małżonek, zstępni, wstępni, pasierbowie, rodzeństwo, ojczym i macocha), w wysokości przekraczającej kwotę 9637 zł, pod warunkiem:

• złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności
• udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym,

Zwolnione od podatku są także pożyczki udzielone w formie pieniężnej , na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu – na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn, a więc umowy zawarte z małżonkiem, zstępnym, wstępnym, pasierbem, zięciem, synową, rodzeństwem,
ojczymem, macochą i teściami, do kwoty 9637 zł (art. 9 pkt 10c ustawy).

I w końcu zwolnione są z podatku umowy pożyczki środków pieniężnych, zawarte między innymi  do łącznej wysokości nieprzekraczającej kwoty 5000 zł od jednego podmiotu i 25000 zł od wielu podmiotów – w okresach 3 kolejnych lat kalendarzowych (art. 9 pkt 10d ustawy).

Moim zdaniem urząd skarbowy nie ma racji. Spełniła Pani bowiem wszelkie wymogi prawne do skorzystania z ulgi podatkowej.
Przede wszystkim zawarła Pani umowę z bratem, a więc z osobą wskazaną w przepisie art. 9 pkt 10b. Tu należy wyraźnie wskazać, że dla zawarcia skutecznej umowy pożyczki przez jednego z małżonków, pozostających we wspólności majątkowej, nie jest potrzebna zgoda drugiego małżonka. Nawet jeżeli  środki pieniężne na pożyczkę pochodziły z majątku wspólnego małżeńskiego nie oznacza to, że zawarła Pani umowę również z żoną brata.
Fakt wykonania umowy poprzez przelewu środków ze wspólnego konta Pani brata i jego syna, nie uczynił tego syna stroną umowy.
Środki pieniężne wpłynęły na konto, którego jest Pani współposiadaczem. To, że Pani mąż jest także posiadaczem tego konta nie powoduje, że on również jest stroną umowy pożyczki.

Jeżeli więc zawarła Pani umowę pożyczki z bratem, złożyła Pani deklarację w ciągu 14 dni od dnia pożyczki, a na dodatek udokumentowała Pani otrzymanie pożyczki na rachunek bankowy to spełniła Pani warunki do zwolnienia.

Wskażę, że Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi w interpretacja indywidualna z dnia 23 lutego 2012 r. , sygn. IPTPB2/436-71/11-2/KK podobnie jak ja zinterpretował przepisy.
W tej sprawie podatniczka otrzymała pożyczkę od zamężnej córki. Środki zostały przelane z konta męża córki na konto podatniczki. We wniosku o interpretację pożyczkobiorczyni wskazała, że środki pochodziły z majątku wspólnego.

W uzasadnieniu tej interpretacji napisano: „(…) Na tle powyższego uznać należy, że w niniejszej sprawie Wnioskodawczyni spełniła dwa warunki z trzech wymienionych w art. 9 pkt 10 lit. b) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, uprawniających do skorzystania ze zwolnienia podatkowego tj. umowa została zawarta pomiędzy wskazanymi w tym przepisie osobami oraz fakt jej zawarcia został w odpowiednim terminie zgłoszony właściwemu organowi podatkowemu.

Natomiast ocenie podlega kwestia, czy w przedstawionym we wniosku stanie faktycznym Wnioskodawczyni spełniła również trzeci z wymienionych w analizowanym przepisie warunków, polegający na udokumentowaniu otrzymania przez pożyczkobiorcę pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym, tj. dyspozycję art. 9 pkt 10 lit. b) tiret drugie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. W konsekwencji, czy korzysta z określonego w wymienionym przepisie zwolnienia.

 W przedstawionym we wniosku stanie faktycznym, Wnioskodawczyni spełniła wszystkie warunki objęte dyspozycją art. 9 pkt 10 lit. b) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, również ten dotyczący udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy. Należy bowiem zauważyć, że w analizowanym przepisie ustawodawca wyraźnie określił podmiot oraz ciążące na nim obowiązki. W konsekwencji podkreślić należy, że wśród nałożonych ww. przepisem obowiązków nie wskazano, aby wpłata środków pieniężnych tytułem pożyczki została dokonana bezpośrednio przez pożyczkodawcę, czy też z jego rachunku bankowego, tylko aby pożyczkobiorca udokumentował przedmiotową wpłatę na swój rachunek bankowy, co w niniejszej sprawie miało miejsce.

Zatem, mając na uwadze całokształt przedstawionej we wniosku sprawy, stwierdzić należy, iż przedmiotowa umowy pożyczki zwolniona jest z opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych na podstawie art. 9 pkt 10 lit. b) ww. ustawy. Tym samym stanowisko Wnioskodawczyni należało uznać za prawidłowe.

Jednocześnie tut. Organ zwraca uwagę na fakt, że wszystkie ulgi i zwolnienia podatkowe są wyjątkiem od zasady powszechności opodatkowania, wynikającej z art. 84 Konstytucji RP stanowiącego, że każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków określonych w ustawie. Zatem oceniając, czy w danej sytuacji przysługuje do niej prawo, należy przepisy stosować w sposób ścisły tj. nie należy dokonywać ich wykładni rozszerzającej, ani też zawężającej (…)”.

Proszę zwrócić uwagę, że rozpatrując tą interpretację organ w ogóle nie zajmował się tym czy pieniądze na pożyczkę pochodziły z majątku osobistego córki wnioskodawczyni czy z jej majątku wspólnego. Organ miał rację ponieważ jest oczywistym, że umowa została zawarta z córką, a nie z córką i jej mężem.

Stan prawny na dzień 18.10.2012 r.