W dniu 1 stycznia 2017 r. weszły w życie zmiany w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej wprowadzone ustawą z dnia 2 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej (Dz. U. z 2016 r. poz. 2174).
Nowelizacja dotyczy zasad przyznawania i wypłacania zasiłku stałego osobom, które złożą wniosek o przyznanie zasiłku stałego w czasie kiedy oczekują na wydanie orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o niezdolności do pracy. Zmiany dotyczą art. 106 ustawy o pomocy społecznej, w którym zmieniono ust. 3 oraz dodano ust. 7-11.
Ustawa nowelizująca wdraża wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 października 2015 r., sygn. akt SK 19/14, w którym orzeczono, że ustawy o pomocy społecznej w zakresie, w jakim stanowi, że w wypadku wniosku o przyznanie zasiłku stałego osobie całkowicie niezdolnej do pracy, legitymującej się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności i niemającej innych środków utrzymania, prawo do zasiłku ustala się, począwszy od miesiąca, w którym został złożony wniosek, jest niezgodny z art. 67 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Zgodnie z dotychczas obowiązującym art. 106 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej, świadczenia pieniężne z pomocy społecznej przyznaje się i wypłaca za okres miesiąca kalendarzowego, począwszy od miesiąca, w którym został złożony wniosek wraz z wymaganą dokumentacją. W przypadku gdy uprawnienie do świadczenia nie obejmuje pełnego miesiąca, świadczenie przyznaje się za niepełny miesiąc, a kwotę świadczenia ustala się dzieląc pełne kwoty przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni objętych świadczeniem.
W ww. orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny zakwestionował brak możliwości skutecznego złożenia wniosku o przyznanie zasiłku stałego przy jednoczesnym faktycznym wystąpieniu u osoby w danym momencie niepełnosprawności lub niezdolności do pracy (potwierdzonych orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o niezdolności do pracy dopiero po jakimś czasie). Trybunał Konstytucyjny wskazał, że jeżeli osoba wystąpiła o stwierdzenie niepełnosprawności, a następnie ze względu na tę niepełnosprawność, powodującą brak środków utrzymania, występuje o zasiłek stały, świadczenie to powinno zostać jej przyznane od dnia stwierdzenia niepełnosprawności uniemożliwiającej podjęcie pracy (po stwierdzeniu, że ta niepełnosprawność jest źródłem braku dochodu).
Stosownie do art. 37 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, zasiłek stały przysługuje:
- pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej;
- pełnoletniej osobie pozostającej w rodzinie, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód, jak również dochód na osobę w rodzinie są niższe od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.
Zasiłek stały ustala się w wysokości:
- w przypadku osoby samotnie gospodarującej – różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej osoby, z tym że kwota zasiłku nie może być wyższa niż 604 zł miesięcznie;
- w przypadku osoby w rodzinie – różnicy między kryterium dochodowym na osobę w rodzinie a dochodem na osobę w rodzinie.
Dotychczas osoba, która złożyła wniosek o zasiłek stały nie posiadając orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o niezdolności do pracy, w czasie trwania postępowania o wydanie takiego orzeczenia, uzyskiwała prawo do zasiłku stałego nie od miesiąca złożenia wniosku lecz od miesiąca w którym dostarczyła orzeczenie o niepełnosprawności lub niezdolności do pracy. Działo się tak nawet wówczas kiedy z orzeczenia wynikało, że niepełnosprawność/niezdolność do pracy istniała już w chwili złożenia wniosku.
Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami w przypadku złożenia przez osobę, która nie posiada orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy lub orzeczenia o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, wniosku o przyznanie zasiłku stałego wraz z wymaganą dokumentacją oraz potwierdzeniem złożenia wniosku o przyznanie świadczenia uzależnionego od niezdolności do pracy (np. renta, renta rodzinna, renta socjalna) albo wniosku o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, wszczyna się postępowanie o ustalenie uprawnienia do zasiłku stałego oraz przeprowadza się rodzinny wywiadu środowiskowego.
Jeżeli w wyniku przeprowadzenia wywiadu środowiskowego ośrodek pomocy społecznej ustali, że osoba spełnia warunki do przyznania zasiłku stałego (określone w art. 37 ust. 1 lub 4), z wyłączeniem warunku całkowitej niezdolności do pracy (gdyż dopiero ubiega się o wydanie stosownego orzeczenia) – postępowanie zawiesza się do dnia dostarczenia orzeczenia.
W przypadku niespełnienia któregokolwiek z warunków do przyznania zasiłku stałego (art. 37 ust. 1 lub 4), z wyłączeniem warunku całkowitej niezdolności do pracy – odmawia się przyznania zasiłku stałego.
W okresie zawieszenia postępowania na czas oczekiwania na wydanie orzeczenia o niepełnosprawności/niezdolności do pracy przyznaje się z urzędu zasiłek okresowy w wysokości i na zasadach określonych w art. 38.
Jeżeli osoba uzyska orzeczenie o niepełnosprawności/niezdolności do pracy (co uwzględniając ewentualne sprzeciwy, odwołania, apelacje może nastąpić po wielu miesiącach od dnia złożenia wniosku o zasiłek stały) i dostarczy to orzeczenie do ośrodka pomocy społecznej w terminie 60 dni od dnia jego otrzymania, zawieszone postępowanie podejmuje się, a prawo do zasiłku stałego ustala się, począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o przyznanie zasiłku stałego wraz z potwierdzeniem złożenia wniosku o wydanie orzeczenia.
Co istotne, w tym wypadku do ustalenia kwoty zasiłku stałego za okres pobierania zasiłku okresowego w trakcie zawieszenia postępowania do dochodu wlicza się kwoty wypłaconego zasiłku okresowego – jest to odstępstwo od zasady zgodnie, z którą przy ustalaniu uprawnienia oraz wysokości zasiłku stałego do dochodu nie wlicza się kwoty zasiłku okresowego (art. 37 ust. 6 ustawy o pomocy społecznej).
Jeżeli orzeczenie zostanie dostarczone po upływie 60 dni od dnia jego otrzymania, zawieszone postępowanie podejmuje się, a prawo do zasiłku stałego ustala się, począwszy od miesiąca, w którym dostarczono orzeczenie. Do ustalenia kwoty zasiłku stałego za miesiąc, w którym dostarczono orzeczenie, w przypadku pobierania zasiłku okresowego w trakcie zawieszenia postępowania nie uwzględnia się kwoty zasiłku okresowego.
W przypadku niedostarczenia orzeczenia w terminie 3 lat od dnia zawieszenia postępowania, zawieszone postępowanie podejmuje się z urzędu.
Zgodnie z przepisami przejściowymi zawartymi w ustawie nowelizującej, trwające postępowania w sprawie o przyznanie zasiłku stałego, wszczęte przed dniem 1 stycznia 2017 r. toczą się z uwzględnieniem nowych przepisów, z tym że w przypadku złożenia przez osobę ubiegającą się o zasiłek stały potwierdzenia złożenia wniosku o wydanie orzeczenia o ustalenie niepełnosprawności lub niezdolności do pracy:
- w terminie 60 dni od dnia wejścia w życie ustawy (czyli do dnia 2 marca 2017 r.), prawo do zasiłku stałego ustala się, począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o przyznanie zasiłku stałego;
- po upływie 60 dni od dnia wejścia w życie ustawy, prawo do zasiłku stałego ustala się począwszy od miesiąca, w którym dostarczono potwierdzenie złożenia wniosku o wydanie orzeczenia.
Niewątpliwie nowe przepisy dotyczące przyznawania i wypłaty zasiłku stałego zapewniają ochronę osobom, które będąc niezdolnymi do pracy oczekują, nierzadko wiele miesiący, na wydanie orzeczenia o niepełnosprawności/niezdolności do pracy. Te osoby uzyskają prawo do zasiłku okresowego na czas oczekiwania na wydanie orzeczenia (co w świetle dotychczasowych przepisów nie zawsze było możliwe), a po uzyskaniu orzeczenia mogą oczekiwać wypłaty zasiłku stałego „wstecz” od daty złożenia wniosku, który jednak zostanie wypłacony z uwzględnieniem przyznanego wcześniej zasiłku okresowego, co spowoduje, że te świadczenia, za okres oczekiwania na orzeczenie, nie będą się dublowały.
Stan prawny na dzień 1.01.2017 r.
