Mieszkam w Niemczech. Moja matka otrzymała miejsce w domu pomocy społecznej. Pojechałem do Polski w celu załatwienia tej sprawy. Miałem z sobą zaświadczenia o zarobkach (moim i żony). Zrobiłem także zestawienie naszych wydatków w stosunku do zarobku. Pracownik DPS nawet na to zestawienie nie spojrzał. Oświadczył od razu, że muszę całą należność tj. 200 zł (DPS kosztuje 2740 zł miesięcznie) pokryć sam. Zaproponowałem, że jestem w stanie płacić 600 zł. Jednak pracownik DPS uparł się, że muszę dopłacać całą kwotę (1200 zł). Jednocześnie chcę nadmienić, że nie została sporządzona żadna umowa cywilno-prawna przez pracownika MOPS-u, pomimo tego, że zawiadomiłem o terminie mojego przyjazdu. Chce sie dowiedzieć się, jak wygląda mój przypadek w świetle prawa, gdyż nie chce mieć problemów z jakimikolwiek sądami.
Marek
Szanowny Panie,
Zasady odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej określone są w ustawie o pomocy społecznej. Zgodnie z przepisami (art. 61 ust. 1) obowiązek wnoszenia opłaty spoczywa na mieszkańcu DPS, małżonku, zstępnych przed wstępnymi i na gminie, która kierowała osobę do DPS.
Mieszkaniec DPS ponosi opłatę w kwocie nie wyższej niż 70% swojego dochodu. Jeżeli ta kwota nie wyczerpuje w całości opłaty za DPS to wówczas obowiązek ponoszenia opłaty spoczywa na dalszych osobach określonych w art. 61 ust. 1.
Jak wskazują przepisy małżonek, zstępni i wstępni ponoszą opłatę w wysokości ustalonej w umowie zawartej z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej. Stosownie do art. 103 ust. 2 ustawy, kierownik ośrodka pomocy społecznej ustala w drodze umowy z małżonkiem, zstępnymi przed wstępnymi mieszkańca domu wysokość wnoszonej przez nich opłaty za pobyt tego mieszkańca w domu pomocy społecznej, biorąc pod uwagę wysokość dochodów i możliwości, przy czym opłata ta nie powinna być zwiększana w przypadku, gdy jedna z osób jest zwalniana z odpłatności.
Jak z powyższego przepisu wynika zawierając umowę z obowiązanym do ponoszenia odpłatności za DPS ośrodek pomocy społecznej musi wziąć pod uwagę sytuację materialną, rodzinną i osobistą zobowiązanego. Nie może być tak, że ośrodek pomocy społecznej, jak w Pana przypadku, nie interesuje się sytuacją zobowiązanego i ustala odpłatność w maksymalnej możliwej wysokości.
Przepisy określają, że w przypadku osoby w rodzinie, obowiązek ponoszenia opłaty powstaje, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie (obecnie 1368 zł). Maksymalna kwota odpłatności może być taka, że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.
Działania OPS polegające na żądaniu zapłacenia maksymalnej opłaty, bez ustalenia sytuacji osoby zobowiązanej do odpłatności, nie są prawidłowe. Należy pamiętać, że mamy tu do czynienia z umową pomiędzy zobowiązanym a kierownikiem OPS – umowa do dwustronne porozumienie, a nie dyktat jednej ze stron.
Jak wynika z pytania odmówił Pan zawarcia umowy z kierownikiem OPS w sprawie odpłatności za pobyt mamy w DPS (a raczej nie doszło do zawarcia umowy). W takim przypadku powinna zostać wydana decyzja administracyjna określająca wysokość odpłatności, jaką Pan powinien ponosić.
Jak wynika z orzecznictwa sądowo-administracyjnego (np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z dnia 13 września 2011 r., sygn. akt II SA/Op 167/2011, LexPolonica nr 3850177), w myśl art. 103 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej kierownik ośrodka pomocy społecznej ustala w drodze umowy z małżonkiem, zstępnymi przed wstępnymi mieszkańca domu wysokość wnoszonej przez nich opłaty za pobyt tego mieszkańca w domu pomocy społecznej. Z treści tego przepisu wynika zatem w sposób nie budzący wątpliwości, że obowiązku ponoszenia przez ww. osoby opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej nie konkretyzuje się w decyzji administracyjnej, lecz w umowie. Potwierdza to również treść art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej. Ponadto z treści tego ostatniego przepisu wynika, że obowiązki małżonka oraz krewnych są zależne od ich sytuacji dochodowej. Tym samym dopiero przy negatywnej postawie osób zobowiązanych do wnoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej ich członka rodziny, przejawiającej się udokumentowaną odmową podpisania umowy, o której mowa w art. 103 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej, organ pomocy społecznej powinien wydać decyzję administracyjną na podstawie art. 104 ust. 3 w związku z art. 61 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej, w której zostałaby określona wysokość opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej wniesionej zastępczo przez gminę oraz osoba zobowiązana do zwrotu należności. Wydanie jednak takiej decyzji musi być poprzedzone przeprowadzeniem - u osoby zobowiązanej do zwrotu należności - wywiadu środowiskowego, o którym mowa w art. 107 ust. 1 ustawy. Ponadto w myśl art. 64 ustawy o pomocy społecznej osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej można zwolnić, na ich wniosek, częściowo lub całkowicie z tej opłaty.
Aby wydać decyzję administracyjną OPS musi dokonać ustaleń odnośnie Pana sytuacji. Powinien zostać przeprowadzony wywiad środowiskowy, a jeżeli nie jest to możliwe (np. pobyt za granicą) OPS winien ustalić sytuację osoby zobowiązanej przeprowadzając postępowanie dowodowe, w którym sytuacja osoby może być ustalona na podstawie np. dokumentów, zeznania strony i wszelkich innych dowodów.
Jeżeli organ nie przeprowadzi wywiadu środowiskowego lub postępowania dowodowego i wyda decyzję w sprawie odpłatności to taka decyzja będzie nieprawidłowa i w przypadku odwołania zapewne zostanie uchylona a sprawa przekazana do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji.
Jeszcze raz podkreślę, że wzięcie pod uwagę wyłącznie dochodów Pana rodziny bez uwzględnienia uzasadnionych wydatków, a przede wszystkim tego, że koszty życia w Niemczech są o wiele wyższe niż w Polsce, nie jest prawidłowe.
W sprawie należy mieć także na względzie przepis art. 64. Wskazuje on, iż osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej można zwolnić, na ich wniosek, częściowo lub całkowicie z tej opłaty, w szczególności jeżeli:
- wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce
- występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych
- małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia
- osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko
Sytuacje określone w powyższym przepisie nie wyczerpują w pełni powodów, dla których osoba może być zwolniona z odpłatności – przemawia za tym określenie „w szczególności”. Mogą to być inne powody, które sprawiają, że zwolnienie będzie uzasadnione.
Jeżeli chodzi o ewentualne postępowanie sądowe w sprawie odpłatności to taka droga nie jest dopuszczalna. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 października 2009 r., sygn. akt III CZP 77/2009 (OSNC 2010/5 poz. 66), niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawie o zwrot wydatków poniesionych zastępczo przez gminę w przypadku niewywiązywania się z obowiązku opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej przez osoby, o których mowa w art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej.
Biorąc pod uwagę orzecznictwo sądów należy wskazać, że kwestia ponoszenia odpłatności za pobyt członka rodziny w DPS może być rozpatrywana wyłącznie na drodze postępowania administracyjnego.
Co może Pan zrobić w chwili obecnej? Proponowałbym, aby wysłał Pan do OPS pismo, w którym wskaże Pan, że w związku z toczącym się postępowaniem w sprawie ustalenia odpłatności za pobyt mamy w DPS (chociaż takie postępowanie może nie zostało wszczęte) proponuje Pan, że będzie Pan ponosił odpłatność w wysokości 600 zł miesięcznie. W piśmie takim należy wskazać, że Pana sytuacja nie pozwala na ponoszenie odpłatności w wyższej wysokości. Należy szczegółowo opisać swoją sytuację, z uwzględnieniem dochodów rodziny oraz wydatków. Warto to zrobić chociaż już przedstawiał Pan tą sytuację kiedy zgłosił się Pan w OPS – takie pismo, już na tym etapie wskazuje na to, że OPS nie brał do tej pory Pana sytuacji pod uwagę. Warto też wskazać (dla celów ewentualnego odwołania), że pismo składa Pan dlatego, że kiedy przestawiał Pan swoją sytuację pracownik OPS nie był zainteresowany Pana wyjaśnieniami lecz żądał ustalenia opłaty w maksymalnej dopuszczalnej wysokości.
Może Pan również wskazać, że Pana sytuacja przemawia za choćby częściowym zwolnieniem z obowiązku ponoszenia odpłatności za DPS.
Jako, że nie doszło do zawarcia umowy OPS winien wydać decyzję w sprawie Pana odpłatności. Jeżeli nie będzie Pan zadowolony z decyzji będzie Pan mógł odwołać się do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, a w dalszej kolejności, ewentualnie, do sądu administracyjnego.
Jak wspomniałem, jeżeli decyzja w sprawie zostanie wydana bez gruntownego i szczegółowego postępowania dowodowego przeprowadzonego w celu ustalenia Pana sytuacji i możliwości ponoszenia odpłatności to decyzja będzie nieprawidłowa a odwołanie od niej jak najbardziej zasadne.
Na koniec dodam, że nawet jeżeli zostanie wydana decyzja administracyjna określająca wysokość odpłatności jaką powinien Pan ponosić za pobyt mamy w DPS to w przypadku gdyby się Pan nie wywiązywał z obowiązku ustalonego w tej decyzji OPS miałby duże trudności z wyegzekwowaniem na terenie Niemiec tych należności.
Egzekucja tych należności nie będzie możliwa na podstawie Dyrektywy Rady 2008/55/WE z dnia 26 maja 2008 r. w sprawie wzajemnej pomocy przy odzyskiwaniu wierzytelności dotyczących niektórych opłat, ceł, podatków i innych obciążeń, ponieważ egzekwowane w toku egzekucji administracyjnej opłaty za pobyt członka rodziny w DPS nie mieszczą się w katalogu zobowiązań, do których stosuje się tą Dyrektywę.
Ze stron internetowych polskich ministerstw (listy umów międzynarodowych) wynika, że pomiędzy Polską a Niemcami nie istnieje umowa międzynarodowa określająca możliwość pomocy w egzekucji administracyjnej.
Stan prawny na dzień 04.11.2014 r.
