Mój ojciec, który był rozwiedziony, zmarł 6 miesięcy temu. Pozostawił testament czyniąc mnie w nim jedynym spadkobiercą.
Ojciec pominął w testamencie moją siostrę oraz czworo dzieci po zmarłej 2 lata temu mojej siostrze.
Wiem, że jako jedyny spadkobierca ojca jestem niestety zobowiązany do wypłaty zachowku osobom pominiętym w testamencie. Te osoby (wszystkie są pełnoletnie) już się o to upominają i w tym celu złożyły wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Chciałbym, aby sprawa zachowku została załatwiona ugodowo. Pominięci w testamencie też tak chcą i zaproponowali mi, abym wypłacił im pewną kwotę.
Nie wiem czy mają rację co do wysokości tego zachowku. W skład spadku wchodzi wyłącznie mieszkanie o wartości 600.000 zł (zrobiłem wycenę przez rzeczoznawcę). Jako spadkobierca muszę spłacić dług ojca – 60.000 zł. Jaki powinien być zachowek dla uprawnionych?
Marek
Szanowny Panie,
Spadkobiercami ustawowymi Pana ojca są: Pan oraz siostra po 1/3 udziału oraz czworo dzieci zmarłej przed ojcem drugiej siostry, każde po 1/12 udziału.
Taka kolejność dziedziczenia ustawowego oraz wysokość udziałów jakie przypadłyby spadkobiercom ustawowym gdyby Pana ojciec nie pozostawił testamentu wynika z art. 931 Kodeksu cywilnego.
Stosownie do § 1 art. 931 KC, w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Zgodnie zaś § 2 art. 931 KC, jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
Spadkobiercom ustawowym, którzy zostali pominięci w testamencie, jak słusznie Pan zauważył należy się zachowek.
Jak wskazuje art. 991 § 1 KC, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Według § 2 art. 991 KC, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Biorąc pod uwagę powyższe przepisy dotyczące spadkobrania ustawowego i zachowku należy wskazać, iż Pana siostrze należy się zachowek odpowiadający wartością 1/6 udziału w spadku (połowa z 1/3) lub 2/9 udziału (2/3 z 1/3) jeżeli w chwili śmierci ojca była trwale niezdolna do pracy.
Każdemu z czworga wnuków Pana ojca, a dziecku zmarłej siostry należy się zachowek odpowiadający wartością 1/24 udziału w spadku (połowa z 1/12) ewentualnie 1/18 (2/3 z 1/12) udziału w spadku jeżeli w chwili śmierci Pana ojca jego wnuk był trwale niezdolny do pracy.
Aby obliczyć wartość zachowku należnego uprawnionym należy ustalić wartość spadku, a następnie dodać do tej wartości wartość darowizn doliczanych do spadku co pozwoli na ustalenie tzw. substratu zachowku. Substrat zachowku stanowi podstawę ustalenia kwoty należnej uprawnionemu tytułem zachowku.
Mimo, iż przepisy tego nie wskazują wyraźnie podstawą określenia wartości spadku pozostawionego przez zmarłego jest czysta wartość spadku. Należy więc w pierwszej kolejności od aktywów spadku (wartość przedmiotów i praw majątkowych pozostawionych przez spadkodawcę) odjąć pasywa spadku, a więc długi spadkowe.
Jak wynika z Pana pytania ojciec pozostawił w spadku jedynie mieszkanie o wartości 600.000 zł. Taka też będzie wartość aktywów spadku.
Stosownie do art. 922 § 3 KC, do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 maja 1985 r., sygn. akt. III CZP 4/91 (OSNCP 1986, nr 3, poz. 24) stwierdził, iż wartość spadku ustala się według cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku.
Aby obliczyć czystą wartość spadku należy więc od wartości aktywów spadku (mieszkanie o wartości 600.000 zł) odliczyć długi spadkowe, a więc na pewno 60.000 zł długu jaki pozostawił ojciec, o którym pisze Pan w pytaniu. Można też odliczyć koszty pogrzebu i koszty postępowania spadkowego.
Zakładając, że Pana ojciec nie dokonywał za swojego życia darowizn doliczanych do spadku oraz nie doliczając do wartości spadku innych długów niż ten, o którym wspomina Pan w pytaniu, to wartość substratu zachowku stanowiąca podstawę obliczenia zachowku należnego Pana siostrze i siostrzeńcom stanowi 540.000 zł (600.000 zł – 60.000 zł).
Wartość zachowku należnego siostrze to 90.000 zł lub 120.000 zł jeżeli w chwili śmierci ojca była trwale niezdolna do pracy.
Wartość zachowku należnego każdemu z dzieci zmarłej siostry to 22.500 zł lub 30.000 zł dla tego wnuka ojca, który w chwili śmierci Pana ojca był trwale niezdolny do pracy.
Łącznie, w najlepszym wypadku (kiedy żaden z uprawnionych nie był, w chwili śmierci Pana ojca trwale niezdolny do pracy) będzie Pan musiał wypłacić zachowek, w kwocie 180.000 zł, a w najgorszym (jeżeli wszyscy uprawnieni są trwale niezdolni do pracy) zachowek na rzecz wszystkich uprawnionych to kwota 240.000 zł.
Stan prawny na dzień 12.02.2012 r.
