Artykuły

Moja żona wraz z córką wyjechała do Niemiec, gdzie mieszkają jej rodzice. Od niespełna dwóch miesięcy żona utrudnia mi kontakty z córka - nie odbiera telefonu, nie chce w ogóle ze mną rozmawiać, itp.  Wyjeżdżając z Polski żona zabrała wszystkie dokumenty wraz z zaświadczeniem, że nie pobiera w Polsce zasiłku.
Czy możliwe jest aby zameldowała się tam i pobierała niemiecki zasiłek rodzinny  na dziecko i w ogóle korzystała z tzw. „socjalu”?
Dodam, iż nie podpisywałem żadnej zgody na wyjazd dziecka za granicę, ani na wyrobienie dziecku paszportu. Nie mam też ograniczonych praw rodzicielskich.
Proszę o poradę, nie wiem co mam robić.

Michał

Szanowny Panie,

Wszystko wskazuje na to, że Pana żona wraz z dzieckiem wyjechała do Niemiec, mimo iż dziecko nie posiada paszportu i dowodu osobistego. Paszport oraz dowód osobisty zgodnie z prawem polskim może być wydany dziecku wyłącznie za zgodą obojga rodziców.

Kiedy nie ma zgody pomiędzy rodzicami w tej kwestii lub nie ma możliwości uzyskania zgody jednego z nich, zgodę na wydanie dokumentu paszportowego zastępuje orzeczenie sądu rodzinnego.

Należy podkreślić, że zgoda na wydanie dziecku paszportu lub dowodu osobistego nie jest równoznaczna ze zgodą na wyjazd dziecka za granicę.
Istnieje możliwość, że Pana żona sfałszowała Pana podpis pod wnioskiem o wydanie dziecku paszportu. O tym czy wniosek o paszport dla dziecka czy dowód osobisty został złożony, a jeżeli tak to kto go podpisał, może się Pan dowiedzieć stosownie w urzędzie wojewódzkim lub w urzędzie gminy.
Możliwe też, że dziecko znalazło się w Niemczech bez żadnego dokumentu tożsamości, co przy braku kontroli na granicach jest możliwe. W chwili obecnej wpisanie dziecka do paszportu nie jest już możliwe.

Jeżeli matka dziecka uzyskała w Polsce zaświadczenie o tym, iż nie jest w Polsce wypłacany zasiłek rodzinny na dziecko to można domniemywać, że będzie się starała uzyskać w Niemczech zasiłek rodzinny (Kindergeld) - uzyskanie zasiłku rodzinnego w Niemczech jest możliwe nawet jeżeli dziecko przebywa w Polsce.
Nie znam prawa niemieckiego i dlatego nie jestem w stanie stwierdzić czy zameldowanie dziecka w Niemczech jest możliwe jeżeli nie posiada ono dokumentu tożsamości.

Jeżeli Pana żona wyjechała wraz z dzieckiem do poza granice Polski, to możemy mieć do czynienia z uprowadzeniem dziecka.

Art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, iż dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską. 
Według art. 93 § 1 KRO, władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom.
Stosownie do art. 97 § 1 KRO, jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania.  
§ 2 art. 97 KRO wskazuje, iż jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. 

Wyjazd dziecka poza granice kraju, zmiana miejsca zamieszkania dziecka są z całą pewnością istotnymi sprawami dziecka, o których w braku porozumienia pomiędzy rodzicami rozstrzyga sąd rodzinny.

Jak pisze Pan w pytaniu nie ma Pan ograniczonej władzy rodzicielskiej, a tym bardziej nie jest jej Pan pozbawiony. Jeżeli nie zgadzał się Pan na zmianę miejsca zamieszkania dziecka czy na jego wyjazd poza granice Polski mamy do czynienia z naruszeniem przepisów prawa rodzinnego.

Aby matka wraz z dzieckiem mogła wyjechać poza granice Polski lub zamieszkać z dzieckiem w Niemczech bez Pana zgody, w sposób legalny, to musiałaby wystąpić do sądu rodzinnego z wnioskiem o wydanie zgody i taką zgodę sądu uzyskać. Orzeczenie sądu rodzinnego w tej sprawie zastąpić może ewentualnie Pana zgodę na wyjazd i zmianę miejsca zamieszkania dziecka.
Jeżeli matka dziecka wraz z nim wyjechała do Niemiec i zamieszkała tam bez Pana zgodny to z punktu widzenia prawa dopuściła się uprowadzenia dziecka.

Zarówno Niemcy jak i Polska są stronami konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528, z 1999 r. Nr 93, poz. 1085).
Na podstawie tej Konwencji Pan jako ojciec dziecka może domagać  się powrotu dziecka do Polski.

Skorzystanie z możliwości powoływania się na Konwencję będzie możliwe o ile Pana córka nie ukończyła 16 lat. Jak wskazuje bowiem art. 4 Konwencję stosuje się do każdego dziecka, które miało miejsce stałego pobytu w Umawiającym się Państwie bezpośrednio przed naruszeniem praw do opieki lub odwiedzin. Konwencja przestaje obowiązywać, kiedy dziecko osiąga wiek 16 lat.

Stosownie do art. 3 w/w Konwencji uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli:

1. nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz
2. w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie

Prawo do opieki określone w punkcie a. może wynikać w szczególności z mocy samego prawa, z orzeczenia sądowego lub administracyjnego albo z ugody mającej moc prawną w świetle przepisów ustawodawstwa tego państwa.
Według art. 5 litera a, w rozumieniu konwencji „prawo do opieki” obejmuje prawo dotyczące opieki nad osobą dziecka, w szczególności prawo do decydowania o miejscu pobytu dziecka.

W Pana przypadku w chwili wyjazdu dziecka wraz z matką prawa rodzicielskie (prawo do opieki) były skutecznie wykonywane wspólnie – obojgu rodzicom przysługiwała pełnia praw rodzicielskich. Dlatego też możemy mówić o uprowadzeniu Pan córki przez jego matkę.
W związku z bezprawnym wyjazdem dziecka wraz z matką poza granice kraju może się Pan zwrócić z wnioskiem o pomoc w zapewnieniu powrotu dziecka.

Art. 8 Konwencji wskazuje, iż jakakolwiek osoba, instytucja lub inna organizacja utrzymująca, że dziecko zostało uprowadzone lub zatrzymane z naruszeniem prawa do opieki, może zwrócić się bądź do organu centralnego miejsca stałego pobytu dziecka, bądź organu centralnego każdego innego Umawiającego się Państwa o pomoc w zapewnieniu powrotu dziecka. Wniosek powinien zawierać:

Do wniosku można dołączyć lub uzupełnić go o:

1. informacje dotyczące tożsamości wnioskodawcy, dziecka oraz osoby, co do której istnieje domniemanie, że uprowadziła lub zatrzymała dziecko
2. datę urodzenia dziecka, jeśli jest to możliwe do ustalenia
3. podstawy, na które powołuje się wnioskodawca, żądając powrotu dziecka (powinien Pan wskazać, że dziecko zostało wywiezione do Niemiec bez Pana zgody oraz zgody sądu, a Pan nie jest pozbawiony władzy rodzicielskiej, ani nie ma jej ograniczonej)
4. wszelkie dostępne informacje dotyczące miejsca przebywania dziecka oraz tożsamości osoby, co do której istnieje domniemanie, że dziecko z nią przebywa
5. uwierzytelnione odpisy jakiegokolwiek orzeczenia lub ugody, przydatne dla sprawy
6. zaświadczenie lub poświadczone oświadczenie pochodzące od organu centralnego lub innej właściwej władzy państwa stałego pobytu dziecka lub osoby kompetentnej, dotyczące przepisów ustawodawstwa tego państwa w tym zakresie
7. wszelkie inne przydatne dokumenty

Jak wskazuje art. 12 Konwencji, jeżeli dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane w rozumieniu artykułu 3, a w chwili wpłynięcia wniosku do władzy sądowej lub administracyjnej Umawiającego się Państwa, w którym znajduje się dziecko, upłynął okres krótszy niż jeden rok od dnia uprowadzenia lub zatrzymania, zainteresowana władza zarządza niezwłoczne wydanie dziecka.
Władza sądowa lub administracyjna powinna również zarządzić wydanie dziecka, nawet po upływie jednego roku, o którym mowa w ustępie poprzedzającym, chyba że zostało ustalone, że dziecko przystosowało się już do swego nowego środowiska.
Jeżeli władza sądowa lub administracyjna państwa wezwanego ma podstawy, by sądzić, że dziecko zostało zabrane do innego państwa, może ona zawiesić działanie lub oddalić wniosek o wydanie dziecka.

Jak wynika z powyższego, Konwencja przyjmuje jako zasadę niezwłoczny powrót dziecka do państwa miejsca jego stałego pobytu.

Aby wszcząć kroki mające na celu zarządzenie powrotu dziecka do Polski powinien Pan złożyć stosowny wniosek o zwrot dziecka.
Wniosek o zwrot dziecka powinien wszystkie dane wskazane w art. 8 Konwencji. Do wniosku należy załączyć wszystkie niezbędne dokumenty. Ważnym jest aby do wniosku dołączyć  pełnomocnictwo dla organu centralnego państwa wezwanego.

Jak wskazuje art. 24 Konwencji, zarówno wniosek, jak i pełnomocnictwo powinny być przez Pana podpisane. Wszelkie dokumenty oraz wniosek sporządzone powinny być w języku polskim. Następnie należy przetłumaczyć te dokumenty na język niemiecki.
Mimo, iż zasadniczo postępowanie w sprawach o zwrot uprowadzonego dziecka nie podlega opłatom (w większości krajów) to tłumaczeń dokumentów powinien Pan dokonać samodzielnie.

Wniosek może Pan złożyć w organie centralnym miejsca stałego pobytu dziecka (Polska) lub bezpośrednio w organie centralnym państwa, do którego dziecko zostało uprowadzone (Niemcy).
W Polsce organem centralnym jest Ministerstwo Sprawiedliwości (konkretnie Wydział Prawa Międzynarodowego działający w ramach Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Prawa Europejskiego). W Niemczech takim organem jest: Bundesamt für Justiz Zentrale Behörde, 53094 BONN.
Stosowne informacje teleadresowe można uzyskać na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Na tej stronie internetowej można znaleźć również wzory wniosków i pełnomocnictwa. Właściwych informacji może Pan zasięgnąć również w każdym sądzie okręgowym.

Nawet jeżeli w toku postępowania zostanie stwierdzone, że żona dopuściła się uprowadzenia Pana dziecka, to organ niemiecki w pewnych sytuacjach będzie mógł odmówić wydania dziecka. W pewnych sytuacjach może mieć zastosowanie art. 13 Konwencji, stosownie do którego organ państwa, w którym przebywa dziecko nie będzie obowiązany zarządzić wydania dziecka, jeżeli osoba, instytucja lub organizacja sprzeciwiająca się wydaniu dziecka wykaże, że:

1. osoba, instytucja lub organizacja opiekująca się dzieckiem faktycznie nie wykonywała prawa do opieki w czasie uprowadzenia lub zatrzymania albo zgodziła się lub później wyraziła zgodę na uprowadzenie lub zatrzymanie, lub
2. istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia

Ustaleń odnośnie tego czy powrót dziecka narażałby je na szkodę dokona organ niemiecki.

Decyzję o wydaniu dziecka bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego podejmuje władza tego państwa, do którego dziecko zostało wywiezione, a nie władza państwa, w którym dziecko miało bezpośrednio przed wywiezieniem miejsce stałego pobytu. Nie stanowi to przeszkody do orzeczenia na podstawie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego o miejscu zamieszkania dziecka (tak postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 18 listopada 1999 r., sygn. akt. I CKN 989/99,  Biuletyn Sądu Najwyższego 2000/1 str. 12).

Tak więc niezależnie od wszczęcia kroków prawnych w celu zwrotu dziecka poprzez złożenie w organie niemieckim (może być za pomocą Ministerstwa Sprawiedliwości), może Pan podjąć w Polsce kroki w celu sądowego ustalenia miejsca zamieszkania dziecka.

Jeżeli będzie Pan miał nadal problem z realizacją kontaktów z dzieckiem to wówczas może Pan wystąpić z wnioskiem do sądu o uregulowanie tych kontaktów.
Art. 113 § 1 KRO wskazuje, iż niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.
Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej (113 § 2 KRO).

Sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem, w sytuacji w której rodzice żyją w rozłączeniu, rodzice powinni określić wspólnie kierując się dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia. Jeżeli rodzice nie mogą osiągnąć porozumienia co do kontaktów z dzieckiem kwestię tą rozstrzyga sąd opiekuńczy (art. 113¹ KRO).
Sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, może zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń (art. 113⁴ KRO).

Myślę, że niezależnie od wszczęcia kroków prawnych w celu powrotu dziecka do Polski powinien Pan jednocześnie próbować porozumieć się z żoną odnośnie dziecka. Zawsze lepiej jest dla dziecka kiedy ma kontakt z obojgiem rodziców i kiedy ci nie realizują własnych ambicji kosztem dziecka.

Stan prawny na dzień 11.09.2013 r.