W 2009 r. zmarła moja mama, ojciec jeszcze żyje. W 2011 r. rodzice darowali mi i żonie dom. Mama nie pozostawiła testamentu. Miałem brata, który zmarł przed mamą. Brat miał córkę. Wiem, że należy jej się zachowek. Obie strony postanowiły zawrzeć ugodę. Jeżeli chodzi o ugodę po mojej zmarłej mamie - wystarczy podobno pismo ugody w którym bratanica potwierdza otrzymanie pewnej sumy pieniędzy za zachowek po mojej mamie.
Chciałbym zawrzeć za jednym razem ugodę w sprawie zachowku po ojcu. który jeszcze żyje. Jak napisać taką ugodę aby po śmierci ojca bratanica nie wniosła ponownie sprawy o zachowek (spadek) i czy istnieje inny obejmujący oboje rodziców ugodowy sposób na rozwiązanie tej sprawy. Tak aby zakończyć całkowicie tą sprawę.
Jerzy
Szanowny Panie,
Jeżeli wypłaci Pan zachowek należny wnuczce Pana mamy, a ta osoba potwierdzi odbiór określonej kwoty wypłaconej jej tytułem zachowku, to wówczas będzie Pan posiadał dowód na to, że swoje zobowiązanie z tytułu zachowku spełnił Pan.
Jeżeli mimo tej zapłaty i potwierdzenia dokonanego przez uprawnioną do zachowku, uprawniona wystąpiłaby do sądu o zachowek, będzie Pan miał dowód, że świadczenie zostało spełnione, a tym samym roszczenie o zapłatę zachowku jest bezzasadne.
Warto, aby w ugodzie czy na pisemnym potwierdzeniu znalazł się zapis, że wypłacona kwota wyczerpuje w całości roszczenia uprawnionej z tytułu zachowku.
Jeżeli chodzi o umowę o zachowek po Pana tacie to taka umowa byłaby nieważna w świetle przepisów Kodeksu cywilnego.
Jak wskazuje art. 1047 KC, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w tytule niniejszym umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna.
Wyjątkiem przewidzianymi w ustawie jest umowa o zrzeczenie się dziedziczenia.
Zakaz zawierania umowy o spadek odnosi się do umów:
- zawieranych pomiędzy przypuszczalnymi spadkobiercami a osobami trzecimi
- zawieranych pomiędzy przypuszczalnymi spadkobiercami osoby żyjącej, gdy treścią tych umów są np. rozporządzenia przyszłymi prawami lub dokonanie przyszłego majątku
- zawieranych pomiędzy przypuszczalnym spadkobiercą a spadkodawcą, na mozcy których spadkodawca powołuje do dziedziczenia drugą stronę umowy
(tak E. Skowrońska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego Księga czwarta Spadki, Warszawa 2005 r., str. 252)
Ewentualna umowa pomiędzy Panem a uprawnioną do zachowku jest niewątpliwie umową o spadek po osobie żyjącej i dlatego taka umowa nie byłaby ważna.
W Pana sprawie może Pan zaproponować Pana bratanicy, a także ojcu, że Pan przekaże bratanicy darowiznę w wysokości kwoty zachowku po ojcu jaka byłaby jej należna gdyby ojciec zmarł w chwili obecnej z jednoczesnym zawarciem umowy o zrzeczenie się dziedziczenia przez Pana ojca i bratanicę.
Art. 1049 § 1 KC wskazuje, że zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej.
Według § 2 art. 1049 KC, zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od odziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.
Jeżeli więc umowa o zrzeczenie się dziedziczenia zostałaby zawarta i nie zostałoby w niej wskazane, że nie obejmuje ona zstępnych Pana bratanicy, to wówczas po śmierci ojca, zarówno bratanica, jak i jej zstępni nie mogliby żądać zachowku (bo będą wyłączeni od dziedziczenia tak jakby nie dożyli otwarcia spadku).
Przy takim sposobie „załatwienia” sprawy należy jednak mieć na względzie art. 1050 KC, mówiący, iż zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
W przyszłości może też pojawić się, przynajmniej teoretycznie, żądanie stwierdzenia nieważności umowy o zrzeczenie się dziedziczenia na podstawie art. 58 § 1 KC. Przepis ten wskazuje, iż czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
Pana bratanica mogłaby twierdzić, że umowa zrzeczenia się dziedziczenia była nieważna, bo wraz z umową darowizny pomiędzy Panem a nią miała na celu obejście zakazu zawierania umów o spadek po osobie żyjącej.
Może mieć miejsce taka sytuacja, że Pana ojciec dokona darowizny na rzecz swojej wnuczki odpowiadającej kwocie należnego jej zachowku (przyjmując, że zachowek miałby być wypłacony teraz).
Darowizna ta (oczywiście wcześniej mógłby Pan darować ojcu odpowiednią kwotę) byłaby zaliczana do spadku przy obliczaniu zachowku i jednocześnie zaliczana na zachowek należny wnuczce po śmierci ojca, a gdyby nie żyła ona w chwili śmierci ojca to darowizna ta zaliczana byłaby na zachowek należny dzieciom wnuczki ojca).
W takim przypadku problem mógłby się pojawić po śmierci ojca przy obliczaniu wartości spadku po Pana przy obliczaniu zachowku.
Jeżeli ojciec nie pozostawiłby żadnego majątku to podstawą obliczenia zachowku będzie wartość darowizn doliczanych do spadku. Będzie to zatem wartość udziału 1/4 w nieruchomości (darowizna na rzecz Pana żony nie będzie doliczana do spadku ze względu na upływ ponad 10 lat od chwili darowizny) oraz kwota darowana wnuczce przez ojca.
Jak wskazuje art. 995 § 1 KC, wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Wartość domu może się zmienić, co bardziej prawdopodobne może się zwiększyć. W takim wypadku wzięcie pod uwagę wartości nominalnej darowizny może być dla Pana niekorzystne.
Ale w takim przypadku, gdyby w przyszłości, po śmierci Pana ojca wnuczka wystąpiła o uzupełnienie zachowku (bo wartość otrzymanej darowizny, biorąc pod uwagę wzrost wartości udziału w nieruchomości i jednocześnie nominalną wartość darowizny na jej rzecz, nie wyczerpywała należnego jej zachowku), Pan mógłby żądać zwaloryzowania przez sąd kwoty otrzymanej przez bratanicę darowizny, powołując się na zmianę wartości pieniądza. Mógłby Pan żądać, aby sąd porównał proporcjonalnie wartość udziału w domu darowanego Panu do darowizny na rzecz bratanicy w chwili dokonania darowizny na jej rzecz i zastosował tą proporcję na dzień obliczania zachowku.
Jednak nie ma pewności, że sąd zwaloryzuje wartość darowizny Pana ojca na rzecz wnuczki i w przyszłości może pojawić się konieczność uzupełniania zachowku na rzecz wnuczki.
Jeżeli będziecie Państwo dokonywać darowizn proszę pamiętać, że aby nie płacić podatku od darowizny (ulga podatkowa w przypadku darowizn pomiędzy Panem i ojcem, ojcem i wnuczką) należy zgłosić fakt jej dokonania do urzędu skarbowego, w terminie 6 miesięcy od jej dokonania, a środki pieniężne powinny być przekazane przekazem pocztowym lub na konto bankowe.
Stan prawny na dzień 1.02.2012 r.
