Artykuły

Zmarł mój brat. W mieszkaniu zmarłego pozostały dobra materialne, złoto, pieniądze, itp. Brat który w testamencie dziedziczy mieszkanie opróżnił je ze wszystkiego z nikim z pozostałego rodzeństwa nie kontaktował się i nie porozumiał, dokonał tzw. samowoli. Zaznaczam, że powołany został w testamencie tylko do spadku do mieszkania, bez masy spadkowej.
Oświadczył, że w mieszkaniu nie było pieniędzy i złota co jest niezgodne z prawdą. Jedynym tego dowodem mogą być tylko zeznania świadków- dwóch konkubin zmarłego i pozostałego rodzeństwa. Żadnych dowodów w formie np. zdjęć nie mamy. Zmarły mówił o tych dobrach i pokazywał je konkubinom i siostrom.
W jaki sposób można ubiegać się o podział tych dóbr, czy można w trakcie postępowania spadkowego wnioskować o tzw. dział spadku? czy w odrębnym postępowaniu?
Zmarły brat planował odwołać ten testament, nie mam pewności czy tego nie zrobił. Jak mogę sprawdzić czy tego nie zrobił, jeśli nie ma więc nie zgłaszał sporządzonego testamentu do tzw. rejestru notarialnych poświadczeń dziedziczenia.

Grażyna

Szanowna Pani,

W pierwszej kolejności wskażę, że polskie prawo przewiduje dziedziczenie konkretnej rzeczy (np. mieszkanie) wyłącznie na podstawie zapisu windykacyjnego.
Art. 981¹ § 1 Kodeksu cywilnego wskazuje, że w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).

Jeżeli w Pani wypadku brat sporządził testament notarialny, w którym ustanowił na rzecz brata zapis windykacyjny to z chwilą śmierci brat nabył mieszkanie w drodze zapisu windykacyjnego a pozostałe przedmioty majątkowe wchodzące w skład spadku są dziedziczone na zasadach ogólnych.

Jeżeli brat sporządził testament w formie własnoręcznej lub w formie notarialnej, ale nie ustanowił w tym notarialnym testamencie zapisu windykacyjnego to zastosowanie będzie miał przepis art. 961 KC. Wskazuje on, że jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów. 

Jeżeli Pani brat sporządził testament, w który wskazał tylko, że jego wolą jest aby brat otrzymał mieszkanie (a nie był to zapis windykacyjny) to sąd będzie badał czy mamy do czynienia zapisem zwykłym czy też brat jest jedynym spadkobiercą. To z kolei zależy czy w skład spadku prócz mieszkania wchodzą także inne rzeczy a jeżeli tak to czy mieszkanie wyczerpuje prawie cały spadek (wartość innych rzeczy jest nikła w stosunku do wartości mieszkania czy też nie).

Pieniądze, biżuteria i inne rzeczy, jeżeli należały do zmarłego w chwili jego śmierci, wchodzą w skład spadku.

Jeżeli Pani brat twierdzi, że w mieszkaniu nie było pieniędzy, złota i innych rzeczy należących do zmarłego w chwili jego śmierci to pozostali spadkobiercy mogą udowadniać, że takie przedmioty istniały.
Będzie to trzeba zrobić na rozprawie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku jeżeli nie ustanowiono zapisu windykacyjnego – jak wskazałem w tym przypadku sąd ustali czy mieszkanie wyczerpuje prawie cały spadek czy też nie. Jeżeli ustanowiono zapis windykacyjny to wówczas ustalenie składu spadku będzie możliwe w czasie postępowania o dział spadku.

Dowodami mogą być wszelakie dokumenty, zeznania świadków, fotografie, itp. Można żądać aby sąd zwrócił się do banku, w którym brat ma konto (jeżeli je ma) o wskazanie czy po śmierci brata były wpływy na konto – na okoliczność tego, że brat pieniądze ze spadku przelał na swoje konto.
Sąd oceni te dowody i ta ocena będzie podstawą do ustalenia czy i jakie przedmioty wchodziły w skład spadku. Jeżeli nie ma innych dowodów niż zeznania świadków to sąd będzie ustalał stan faktyczny na podstawie tych zeznań. Należy liczyć się z tym, że może zaistnieć taka sytuacja, że sąd nie da wiary świadkom lub stwierdzi, że na podstawie zeznań nie da się ustalić konkretnego składu spadku.

Prawo spadkowe zna instytucję wyjawienia przedmiotów spadkowych. Art. 655 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego wskazuje, że jeżeli po sporządzeniu spisu inwentarza zachodzi wątpliwość, czy zostały w nim zamieszczone wszystkie przedmioty należące do spadku lub czy zamieszczone w spisie inwentarza długi istnieją, sąd spadku z urzędu lub na wniosek spadkobiercy, wykonawcy testamentu, wierzyciela spadku albo właściwego urzędu skarbowego może nakazać spadkobiercy złożenie:  

1. oświadczenia, że żadnego przedmiotu spadkowego nie zataił ani nie usunął oraz że nie podał do spisu inwentarza nieistniejących długów
2. wykazu przedmiotów spadkowych nieujawnionych w spisie inwentarza, jeżeli mu są wiadome, z podaniem miejsca przechowania ruchomości i dokumentów dotyczących praw majątkowych, jak również z wyjaśnieniem podstawy prawnej tych praw
3. zapewnienia, że złożone oświadczenie lub wykaz są prawidłowe i zupełne

Stosownie do art. 660 § 1 KPC, w razie niedopełnienia przez spadkobiercę jego obowiązków lub odmowy odpowiedzi na stawiane mu pytania, sąd stosuje środki przymusu według przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych. 

Jak z powyższego przepisu wynika aby wezwać spadkobiercę do wyjawienia przedmiotów spadkowych koniecznym jest wcześniejsze sporządzenie spisu inwentarza. Spis ten wykonywany jest przez komornika sądowego na podstawie postanowienia sądu.

Możecie Państwo najpierw wystąpić do sądu z wnioskiem o sporządzenie spisu inwentarza a jeżeli w spisie tym nie będzie zamieszczonych przedmiotów pozostawionych przez zmarłego brata w mieszkaniu to wówczas możecie Państwo wystąpić do sądu z wnioskiem o wyjawienie przez brata przedmiotów spadkowych.
W przypadku spisu inwentarza należy mieć na względzie, że koszty sporządzenia tego spisu przez komornika zależą od czasu w jakim komornik spis wykona. Za sporządzenie spisu inwentarza komornik pobiera stałą opłatę w wysokości 10 % przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę (czyli ok. 327,81 zł).

Jeżeli brat nie wskaże pieniędzy i złota i innych przedmiotów należących do zmarłego brata w czasie sporządzania spisu inwentarza a także istnieniu tych rzeczy zaprzeczy składając oświadczenie w ramach wyjawienia przedmiotów spadkowych to pozostanie Państwu udowodnienie przed sądem, że te przedmioty wchodziły w skład spadku.

Jeżeli chodzi o testament w pierwszej kolejności wskażę, że zgodnie z art. 646 § 1 KPC, osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza.
Kto bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę (art. 646 § 1 KPC).
Stosownie do art. 647 KPC, w celu stwierdzenia, czy istnieje testament i gdzie się znajduje, sąd spadku może nakazać złożenie oświadczenia w tym przedmiocie, stosując odpowiednio tryb przewidziany do wyjawienia przedmiotów spadkowych.

Oczywiście jeżeli osoba będzie zaprzeczała istnieniu testamentu (podobnie jak istnieniu rzeczy wchodzących w skład spadku) a komornikowi nie uda się tego testamentu (rzeczy) odebrać (bo np. nie znajdzie ich w mieszkaniu) to może się okazać, że odnalezienie testamentu (rzeczy) nie będzie możliwe. Należy także brać pod uwagę możliwość, że brat kolejnego testamentu nie sporządził lub go sporządził własnoręcznie ale go zniszczył, co może mieć skutek odwołania testamentu.

Jeżeli brat sporządził testament notarialny można próbować odszukać taki testament w kancelariach notarialnych. Istnieje duża szansa, że jeżeli testament, który miał być odwołany został sporządzony przez notariusza to u tego samego notariusza brat sporządził kolejny testament. Oczywiście są to tylko przypuszczenia.
Jeżeli testament odwołujący poprzedni testament był własnoręczny to może się okazać, że nie zostanie odnaleziony. Oczywiście należy brać w sprawie pod uwagę, że wiecie Państwo, że brat planował odwołanie testamentu co nie oznacza, że faktycznie tego dokonał.

Stan prawny na dzień 2.09.2014 r.