Artykuły

Spadkodawca pozostawił testament w którym oświadczył, że po sprzedaży jego domu i zsumowaniu wszystkich oszczędności w bankach (tu wymienia w jakich) powołuje do spadku określone osoby wymieniając je z nazwiska i imienia oraz wskazuje wysokość kwoty pieniężnej w złotych jaką każdemu chce darować w spadku oraz wskazuje też osobę na którą chce przenieść własnościowe mieszkanie.
Wśród osób wymienionych w testamencie jest jego rodzeństwo (innych ustawowych nie ma) oraz osoby niespokrewnione.
Wydaje się, że testament wyczerpuje cały spadek.
Na postępowaniu sądowym uczestniczą wszyscy spadkobiercy ustawowi oraz nie wszyscy niespokrewnieni (nieodebrane awiza). Jeden z spadkobierców  ustawowych oświadcza, iż według jego wiedzy istnieje jeszcze inny rachunek bankowy i wnosi o nabycie spadku jak z ustawy. Pozostali obecni na sali zgadzają się. Spadkobiercy ustawowi składają oświadczenie o przyjęciu spadku wprost.
Pytania:

1.  Jaki wpływ dla wszystkich ma wyrażona zgoda na nabycie spadku jak z ustawy?
2. Czy w przypadku spadkobiercy nieustawowego biorącego udział w rozprawie dobrze jest wnieść oświadczenie o nabyciu spadku wprost z testamentu ( nie minęło 6 miesięcy) czy też może on czekać jak minie pół roku (nie będzie Postanowienia wcześniej) i wyrażona zgoda nie będzie tu miała znaczenia. Chodzi mianowicie o sytuację by jako ewentualny zapisobierca  móc wyegzekwować od spadkobiercy ustawowego należny spadek z testamentu?
3. Czy w opisanej sytuacji do spadku z ustawy będzie wchodziła cała masa spadkowa czy też jest możliwe nabycie spadku  w części z ustawy a w części z testamentu?
4. Czy darowizna poczyniona 12 lat wcześniej przez spadkodawcę na rzecz spadkobiercy ustawowego wchodzi do schedy spadkowej ( brat daruje siostrze)?

Ireneusz

 

Szanowny Panie,

1.
Zgoda spadkobierców ustawowych na nabycie spadku jak z ustawy nie ma formalnego znaczenia dla sprawy. To czy spadek nabędą spadkobiercy ustawowi czy testamentowi oraz to w jakich udziałach nabędą spadek poszczególni spadkobiercy zależy od ustaleń dokonanych przez sąd w toku postępowania.

Zgodnie z art. 670 Kodeksu postępowania cywilnego, sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkodawca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia.

Dziedziczenie ustawowe będzie miało miejsce wówczas kiedy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. Art. 926 § 1 Kodeksu cywilnego). W praktyce oznacza to, iż dziedziczenie ustawowe będzie miało miejsce wówczas kiedy w toku postępowania okaże się, iż spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu lub kiedy sąd uzna, że testament jest ważny a spadkobiercy testamentowi odrzucą spadek.

W sprawie opisanej w pytaniu sąd w pierwszej kolejności ustali czy spadkodawca nie pozostawił innych testamentów (przez złożenie przez uczestników zapewnienia spadkowego). Następnie sąd ustali (przyjmując, że nie ma innych testamentów) czy testament złożony w sądzie jest ważny, a więc czy m. in:

1. nie został odwołany
2. nie został sporządzony z pominięciem wymogów formalnych
3. nie został sporządzony przez spadkodawcę w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli
4. nie został sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści
5. nie został sporządzony pod wpływem groźby

Jak wynika z pytania spadkodawca sporządził testament, który wymaga dokonania jego wykładni przez sąd. W szczególności sąd musi ustalić czy spadkodawca powołał do spadku spadkobierców, a jeżeli tak to w jakich udziałach czy też może w testamencie ustanowiono zapisy na rzecz osób wskazanych w testamencie.

Nawet jeżeli jeden z uczestników postępowania przedstawił stanowisko, że jego zdaniem skoro przedmioty majątkowe wskazane w testamencie nie wyczerpują całego lub prawie całego spadku (bo jest jeszcze konto bankowe, o którym spadkodawca nie wspomniał w testamencie) to ma miejsce dziedziczenie ustawowe a nie testamentowe, a reszta uczestników poparła to twierdzenie, nie oznacza to, że sąd jest związany tym twierdzeniem. Sąd może wydać orzeczenie sprzeczne z poglądami uczestników postępowania.

Sąd wydając postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku musi się kierować przepisami prawa i działać w jego granicach.
W Pana sprawie zasadnicze znaczenie będą miały następujące przepisy (ze względu na treść testamentu, która nie jest jednoznaczna):

1. art. 961 KC, stosownie do którego, jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.
2. art. 962 KC zgodnie z którym zastrzeżenie warunku lub terminu, uczynione przy powołaniu spadkobiercy testamentowego, uważane jest za nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne. Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku. 
3. art. 948 § 1 KC wedle, którego testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. 
4. art. 948 § 2 KC stosownie, do którego, jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść. 

Na podstawie powyższego stwierdzić należy, że stanowisko stron odnośnie treści testamentu nie jest decydujące w sprawie. Decydująca jest wykładnia testamentu dokonana przez sąd.
Dodam, że moim zdaniem bliżej jest do uznania, że spadkodawca poczynił w testamencie zapisy a nie powołał do spadku spadkobierców testamentowych. Przemawia za tym, przede wszystkim,  wskazanie w testamencie, że określone kwoty mają zostać wypłacone po sprzedaży domu. 

2.
Jeżeli sąd ustali, że w testamencie poczyniono zapisy, a więc osoby w nim wskazane są zapisobiercami to kwestia oświadczenia o nabyciu spadku nie ma znaczenia.
Do zapisobiercy nie stosuje się przepisów o nabyciu i odrzuceniu spadku – zapisobiorca nie nabywa spadku, nabywa on uprawnienie do żądania od spadkobiercy spełnienia świadczenia określonego w testamencie.

Tylko w przypadku zapisu windykacyjnego, stosownie do art. 981⁵ KC, przepisy o powołaniu spadkobiercy, przyjęciu i odrzuceniu spadku, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio. Z Pana pytania nie wynika jednak, że mamy do czynienia z zapisem windykacyjnym lecz z zapisem zwykłym.

Ustalenie przez sąd czy ma miejsce dziedziczenie testamentowe czy ustawowe, dla osób wskazanych w testamencie, ma to znaczenie, że albo nabyli spadek w określonej części (a więc mają udział we własności wszystkich przedmiotów majątkowych wchodzących w skład spadku) albo mogą żądać od spadkobierców spełnienia na ich rzecz określonego świadczenia, np. zapłaty określonej kwoty pieniężnej.

3.
Przepisy Kodeksu cywilnego dopuszczają dziedziczenie ustawowe co do części spadku. Art. 926 § 3 KC wskazuje, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Zastosowanie tego przepisu byłoby możliwe w sprawie gdyby sąd ustalił, iż spadkodawca powołał w testamencie określone osoby do całości spadku (zgodnie z art. 961 KC), a któraś z tych osób nie chce lub nie może być spadkobiercą.

W tym zakresie wskażę także postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 8 września 1975 r., sygn. akt III CRN 218/75, OSNCP 1976/9 poz. 200, gdzie wskazano, iż w myśl art. 926 § 3 kc dziedziczenie testamentowe może dotyczyć części spadku, ale tylko części ułamkowej. Jednakże, gdy spadkodawca przeznaczył poszczególne przedmioty (grunt, budynki) dwóm osobom, to w takim wypadku dopuszczalne jest dziedziczenie testamentowe tylko wtedy, gdy przedmioty te wyczerpują spadek lub prawie cały spadek (art. 961 kc), nie jest zaś dopuszczalne co do pewnych przedmiotów dziedziczenie testamentowe, a co do pozostałych - ustawowe.

Jeżeli sąd ustali, że spadkodawca przeznaczył oznaczonym osobom w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które nie wyczerpują prawie całego spadek (bo jest jeszcze jedno konto), osoby wskazane w testamencie będzie się poczytywać za zapisobierców. Tym samym nie będzie mowy o tym, że spadkodawca nie powołał spadkobiercy do części spadku.

4.
Art. 1039 § 1 KC wskazuje, że jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.
Wedle § 2 art. 1039 KC, spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia darowizny lub zapisu windykacyjnego na schedę spadkową także na spadkobiercę ustawowego niewymienionego w paragrafie poprzedzającym.

Jak wynika z Pana pytania darowizna została dokonana na rzecz siostry. Dlatego zgodnie z powyższym przepisem byłaby ona zobowiązana do zaliczenia darowizny na swoją schedę spadkową wówczas jedynie kiedy spadkodawca włożyłby na nią obowiązek zaliczenia darowizny na schedę spadkową (i pod warunkiem, że siostra jest spadkobierczynią).

Jeżeli chodzi o zaliczenie darowizny do spadku przy ustalaniu zachowku (jest to coś innego niż zaliczenie darowizny na schedę spadkową) to kwestia darowizny dokonanej przez spadkodawcę na rzecz siostry nie wchodzi w grę gdyż w sprawie nie ma uprawnionych do zachowku, a wiec zstępnych spadkodawcy, małżonka oraz rodzice, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Stan prawny na dzień 22.06.2014 r.