Mój ojciec zmarł w 2006 r. zostawiając same długi
Spadek nabyłam wprost 29 marca 2010 r.
Następnie dowiedziałam się, że mój ojciec otrzymał prawomocny nakaz zapłaty z dnia 11 lipca 2002 r. zaopatrzony w klauzulę wykonalności już po śmierci ojca w 2010 r.
12 października 2013 r. odrzuciłam spadek - sąd pozytywnie przychylił się do mojego wniosku (z wniosku o uchylenie się od skutków prawnych nie złożenia w terminie ustawowym oświadczenia o odrzuceniu spadku) jednak wyrok się nie uprawomocnił - została wniesiona apelacja.
Moje pytanie dotyczy odrzucenia spadku przez małoletnich - a dokładnie jak liczyć czas (wiem, że mam na to 6 miesięcy) - czy od 12 października 2013 r. (kiedy spadek odrzuciłam) czy kiedy wyrok się uprawomocni. Czy jest jakaś inna droga, by spadek nie przeszedł na małoletnich.
Basia
Szanowna Pani,
Art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego wskazuje, że oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
W Pani przypadku bieg terminu do złożenia oświadczenia w imieniu Pani małoletnich dzieci jeszcze się nie rozpoczął. W szczególności nie rozpoczął się on w dniu 12 październka 2013 r., a więc w dacie wydania przez sąd postanowienia o zatwierdzeniu Pani oświadczenia o uchyleniu się od skutków niezłożenia oświadczenia spadkowego.
Wynika to z tego, że jak pisze Pani w pytaniu inny uczestnik postępowania złożył apelację od postanowienia a apelacja ta została przyjęta do rozpatrzenia przez sąd II instancji.
Postanowienie sądu rejonowe nie jest zatem prawomocne. Początek biegu terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletnich rozpocznie się najwcześniej z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o zatwierdzeniu odrzucenia spadku przez Panią.
Powyższe wynika z tego, iż aby uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku było skuteczne to wymaga ono zatwierdzenia przez sąd. Art. 1019 § 3 Kodeksu cywilnego wskazuje wyraźnie, że uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.
Postanowienie sądu o zatwierdzeniu oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ma charakter konstytutywny.
Konstytutywność orzeczenia sądu polega na tym, iż to orzeczenie tworzy nowy stan prawny, albo istniejący dotąd stan prawny ulega zmianie. I tak, orzeczenie sądu o zatwierdzeniu oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku (oświadczenia o przyjęciu spadku)m sprawia, że po jego uprawomocnieniu się powstaje nowy stan prawny w postaci zmienionego kręgu spadkobierców.
Za stanowiskiem zgodnie, z którym bieg terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku rozpoczyna się od chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu o zatwierdzeniu uchylenia się od skutków prawnych złożenia lub niezłożenia oświadczenia spadkowego przemawia także brzmienie przepisu art. 690 Kodeksu postępowania cywilnego.
§ 1 tego artykułu wskazuje, że w razie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku sąd przeprowadza rozprawę.
Natomiast stosownie do § 2 art. 690 KPC, jeżeli wskutek prawomocnego zatwierdzenia przez sąd uchylenia się, o którym mowa w § 1, ulega zmianie krąg osób, co do których nabycie spadku zostało już stwierdzone albo zarejestrowany został akt poświadczenia dziedziczenia, sąd po przeprowadzeniu rozprawy zmienia z urzędu postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo uchyla zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia i orzeka w tym przedmiocie.
Na koniec dodam, że powyższe stanowisko jest zgodne także z orzecznictwem sądowym i doktryną prawa. Np. w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 6 czerwca 2007 r., sygn. akt III CZP 53/2007 (OSNC 2008/7-8 poz. 78) wskazano m. in. „Wyraźne wyodrębnienie przez ustawodawcę postępowania w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku jest zabiegiem celowym. Efektem wspomnianej kontroli tego uchylenia się, przeprowadzanej przez sąd spadku, musi być rozstrzygnięcie pozytywne lub negatywne w formie postanowienia (art. 516 kpc). Wprawdzie art. 1019 § 3 kc wspomina wprost jedynie o zatwierdzeniu uchylenia się, to jednak nie można przyjąć, że w przypadku stwierdzenia braku przesłanek do wydania takiego orzeczenia sąd może pozostawić rozpoznawaną sprawę bez rozstrzygnięcia. Dopiero podjęcie orzeczenia, zarówno o treści pozytywnej, jak i negatywnej, usuwa stan niepewności co do istnienia - w konkretnym stanie faktycznym - przesłanek uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia lub niezachowania terminu do jego złożenia. Konieczność wydania przez sąd postanowienia zatwierdzającego wynika oczywiście stąd, że orzeczenie to przesądza skuteczność uchylenia się (art. 1019 § 3 kc), ma ono zatem charakter konstytutywny. Pogląd taki aprobowany jest w piśmiennictwie i nie wywołuje kontrowersji.
Aby złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu Pani małoletnich dzieci musi Pani uzyskać zgodę sądu rodzinnego. Art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, że rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci jest niewątpliwie sprawą przekraczającą zwykły zarząd majątkiem małoletniego i dlatego, aby takie oświadczenie było ważne i wywoływało skutki prawne musi być poprzedzone zezwoleniem sądu rodzinnego na jego złożenie.
Moim zdaniem, nie musi Pani czekać z wystąpieniem do sądu rodzinnego z wnioskiem o zezwolenie na złożenie, w imieniu małoletnich dzieci, oświadczenia o odrzuceniu spadku.
W sprawie można powiedzieć, że bardzo prawdopodobnym jest, iż Pani dzieci znajdą się w kręgu osób branych pod uwagę jaki spadkobiercy. Sąd I instancji wydał już bowiem orzeczenie w sprawie, co do którego nie można stwierdzić prawomocności (została złożona apelacja). Może się okazać, że apelacja zostanie odrzucona lub choćby wycofana. W takiej sytuacji może się okazać, że postanowienie sądu I instancji jest prawomocne.
Należy też pamiętać, iż udzielenie przez sąd rodzinny zezwolenia na dokonanie przez rodzica czynności prawnej w imieniu małoletniego, nie jest równoznaczne z nakazem dokonania tej czynności. Tak więc posiadając zezwolenie sądu na dokonanie danej czynności można odstąpić od zamiaru jej dokonania.
Jeżeli więc wystąpi Pani o wydanie zgody przez sąd rodzinny na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez dzieci, a sąd wyda takie zezwolenie to wówczas po zakończeniu (prawomocnym) postępowania o zatwierdzenie Pani oświadczenia o uchyleniu się od skutków niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku będzie Pani mogła złożyć wniosek o zezwolenie na odrzucenie spadku przez Pani dzieci.
Odrzucenie spadku przez Pani dzieci to jedyny sposób na to, aby w przypadku odrzucenia spadku przez Panią nie dziedziczyły po Pani wujku.
Jak wskazują przepisy prawa, osoby z kręgu spadkobierców nie będą dziedziczyły nie tylko wówczas kiedy odrzucą spadek, ale także wówczas kiedy zostaną uznani za niegodnych dziedziczenia lub jeżeli jeszcze za życia spadkodawcy zawarli z nim umowę o zrzeczenie się dziedziczenia.
Wątpię, aby małoletni mogliby zostać uznani za niegodnych dziedziczenia (wówczas także byliby traktowani tak jakby nie dożyli otwarcia spadku po wujku).
Wskażę także, że przepisy prawa zabezpieczają małoletnich spadkobierców od ponoszenia odpowiedzialności za długi spadkowe całym swoim majątkiem.
W sytuacji, w której rodzice małoletnich nie złożą oświadczeń co do spadku (np. odrzuceniu spadku) to zastosowanie ma przepis art. 1015 § 2 KC, zgodnie z którym, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o powołaniu do spadku, jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Jeżeli więc w skład spadku wchodzą same długi, to niezłożenie przez małoletniego oświadczenia o odrzuceniu spadku, spowoduje nabycie przez niego spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a więc odpowiedzialność za długi będzie ograniczona do stanu czynnego (aktywów) spadku. W przypadku braku aktywów spadku odpowiedzialność osoby nabywającej spadek z dobrodziejstwem inwentarza ograniczona jest do wartości 0.
Stan prawny na dzień 21.12.2013 r.
