Jak uzasadnić pozew rozwodowy z winy męża, jego eksmisję po rozwodzie i rozdzielność majątkową do czasu rozwodu?
Alicja
Szanowna Pani,
Art. 57 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, iż orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia.
Stosownie zaś do § 2 art. 57 KRO, jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera definicji winy rozkładu pożycia małżeńskiego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że przypisanie małżonkowi winy w powstaniu rozkładu pożycia wymaga ustalenia, iż naruszył on (w sposób umyślny lub nieumyślny) obowiązki wynikające z ustawy (orzeczenie Sądu Najwyższego z 21 listopada 1997 r., sygn. akt. II CKN 646/97, nie publ.), a także wynikające z zasad współżycia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego z 25 sierpnia 1982 r., sygn. akt. III CRN 182/82, Gazeta Prawna 1983 nr 3).
Na gruncie przepisów rozwodowych należy za zawinione uznać działanie lub zaniechanie będące wyrazem woli małżonka, które naruszając obowiązki określone przepisami, prowadzi do rozkładu pożycia małżeńskiego. Do przypisania małżonkowi winy nie jest konieczne, by zamiarem małżonka było objęte określone działanie lub zaniechanie, zmierzające do rozkładu pożycia, lecz wystarczy możliwość przewidywania znaczenia skutków danego działania lub zaniechania naruszającego przepisy prawa.
Obowiązki małżeńskie wynikające z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego to przede wszystkim:
- obowiązek wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy, wierności, współdziałania dla dobra rodziny (art. 23 KRO)
- obowiązek wspólnego rozstrzygania o istotnych sprawach rodziny (art. 24 KRO)
- obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych (art. 27 KRO)
O winie w rozumieniu art. 57 § 1 KRO świadczy nie tylko naruszenie któregokolwiek z obowiązków małżeńskich wymienionych w art. 23 KRO, ale również zachowanie będące wyrazem rażącego braku lojalności wobec drugiego małżonka (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2000 r., sygn. akt. I CKN 1129/99, LexPolonica nr 381361).
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyżej wskazanym wyroku z dnia 25 sierpnia 1982 r., sygn. akt. III CRN 182/82, zachowanie, które w stosunkach między obcymi ludźmi nie byłoby uznawane za naganne, może być między małżonkami uznane za szkodliwe z punktu widzenia trwałości małżeństwa.
Należy pamiętać, iż orzeczenie rozwodu z winy obu stron oznacza, że nie można rozróżnić winy „większej” i winy „mniejszej”. Małżonek, który zawinił jedną z wielu (kilku) przyczyn rozkładu pożycia, musi być uznany za współwinnego, chociażby drugi małżonek dopuścił się wielu i to cięższych przewinień. Niedopuszczalna jest bowiem kompensata wzajemnych przewinień (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 lutego 2004 r., sygn. akt. I ACa 1422/2003, Wokanda 2005/2 str. 46).
Najczęściej spotykanymi przyczynami rozkładu pożycia małżeńskiego są:
- zdrada
- odmowa współżycia płciowego
- odmowa wzajemnej pomocy
- opuszczenie i definitywne porzucenie rodziny
- brak troski o byt małżonka i dzieci, w tym nieróbstwo
- popełnienie przestępstwa na szkodę małżonka
- nieetyczne postępowanie
- alkoholizm i inne nałogi
- agresja w stosunku do małżonka i członków rodziny (znęcanie się fizyczne i psychiczne nad małżonkiem, znieważanie, poniżanie, rozgłaszanie wiadomości zniesławiających małżonka, groźby, pobicia)
- zaniedbywanie wychowania wspólnych małoletnich dzieci
- zmiana religii przez małżonka
- choroba psychiczna, a w szczególności brak działań leczniczych
- zły stosunek do rodziny małżonka
Warto wskazać również, iż pewne działania małżonka, które są reakcją na zachowanie się drugiego małżonka nie zawsze mogą być poczytane za winę w rozkładzie pożycia małżeńskiego.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 maja 2005 r., sygn. akt. V CK 646/2004 (LexPolonica nr 379173), małżonkowi przysługuje uprawnienie do dozwolonej reakcji na niezgodne z obowiązkami małżeńskimi zachowanie się drugiego małżonka. Granice dopuszczalnej reakcji małżonka skrzywdzonego przez współmałżonka należy ocenić na podstawie konkretnych okoliczności sprawy i przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego.
W innym wyroku Sądu Najwyższego (z dnia 5 grudnia 1997 r., sygn. akt. I CKN 597/97, OSNC 1998/6 poz. 99) stwierdzono, iż opuszczenie przez żonę wraz z dziećmi wspólnego domu, stanowiące reakcję na poważne zagrożenie ze strony męża bezpieczeństwa osobistego i wspólnych dzieci, nie jest moralnie naganne, i nie może być uznane za zawinione spowodowanie rozkładu pożycia małżeńskiego.
Wina, o jakiej mowa w art. 57 kro, oznacza takie zachowanie, które wyraża się w poważnym naruszeniu obowiązków wynikających z zawarcia związku małżeńskiego. Natomiast przy ocenie czy zachowanie żony powoda w stosunku do kobiety, z którą mąż ją zdradzał mogło stanowić o współwinie w rozkładzie pożycia nie można pominąć całokształtu okoliczności, w jakich do tego dochodzi (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2003 r., sygn. IV CKN 1957/2000, LexPolonica nr 1632049).
Zachowania małżonków w okresie, w którym rozkład pożycia małżeńskiego był już zupełny i trwały, choć nie mogą mieć wpływu na ocenę ich winy za rozkład, nie pozostają jednak bez znaczenia dla oceny przesłanek rozwodowych określonych w art. 56 kro. Jeżeli małżonek, który nie wyraża zgody na rozwód i któremu w myśl art. 57 § 1 w zw. z art. 56 § 1 kro nie można przypisać winy rozkładu pożycia, po wystąpieniu rozkładu pożycia zachowuje się w stosunku do drugiego małżonka w sposób niewłaściwy i naganny, to należy rozważyć, czy w tych okolicznościach jego odmowa zgody na rozwód nie powinna być oceniona jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego w rozumieniu art. 56 § 3 kro (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2003 r., sygn. akt. II CKN 1270/2000, LexPolonica nr 377434).
Związek jednego z małżonków z innym partnerem w czasie trwania małżeństwa, lecz po wystąpieniu zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami, nie daje podstawy do przypisania temu małżonkowi winy za ten rozkład (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2000 r., sygn. akt. IV CKN 112/2000, Biuletyn Sądu Najwyższego 2000/12 str. 8)
Jeżeli więc składając pozew o rozwód lub składając odpowiedź na pozew rozwodowy złożony przez męża, będzie Pani domagać się orzeczenia winy męża w rozkładzie pożycia małżeńskiego to w uzasadnieniu powinna Pani wskazać te okoliczności – zachowania męża, które doprowadziły do tego, że w małżeństwie nastąpił rozkład pożycia małżeńskiego.
Winę małżonka w rozkładzie pożycia małżeńskiego trzeba udowodnić. Dlatego też małżonek domagający się orzeczenia winy rozkładu pożycia małżeńskiego powinien przedstawić dowody na okoliczności, które jego zdaniem stanowią podstawę uznania winy drugiego małżonka.
Takimi dowodami mogą być w szczególności: przesłuchanie stron, zeznania świadków, dokumenty, akta innych spraw (np. w sprawie przestępstwa popełnionego przez małżonka), zaświadczenia lekarskie, notatki policyjne.
W postępowaniu o rozwód sąd często dopuszcza do sprawy dowody, których z pewnością nie dopuściłby w toku innych postępowań. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2003 r., OSNC 2001/3 poz. 41, możemy przeczytać, iż w procesie rozwodowym w zakresie wykazania winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego służyć może także nagranie magnetofonowe rozmów prowadzonych przez strony, nawet jeżeli tych nagrań dokonano bez wiedzy jednej z nich i w okresie trwania małżonków w faktycznej separacji.
Jeżeli chodzi o możliwość orzeczenia eksmisji małżonka ze wspólnie zamieszkiwanego mieszkania to podstawą takiego żądania jest art. 58 § 2 KRO. Przepis ten wskazuje, iż jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
Tak więc orzeczenie eksmisji małżonka w toku postępowania rozwodowego jest możliwe wyłącznie w wyjątkowych przypadkach. Podstawą takiego orzeczenia musi być ustalenie przez sąd, że małżonek swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie.
Jeżeli małżonek domaga się eksmisji drugiego małżonka powinien on wskazać te okoliczności, które powodują, że wspólne zamieszkiwanie z nim jest niemożliwe. Takimi okolicznościami będzie np. notoryczne upijanie się małżonka, wszczynanie awantur i kłótni, stosowanie przemocy fizycznej i psychicznej i innych aktów przemocy stanowiących zagrożenie dla życia, zdrowia, bezpieczeństwa i spokoju drugiego małżonka.
W sprawie eksmisji małżonka, orzekanej w toku postępowania rozwodowego, ze wspólnie zajmowanego mieszkania ważnym będzie jaki tytuł prawny przysługuje małżonkom (jednemu z nich do mieszkania). Nie jest bowiem możliwe orzeczenie eksmisji wobec małżonka, który jest właścicielem lokalu mieszkalnego lub przysługuje mu inny tytuł prawny będący przedmiotem jego majątku osobistego. (w tej kwestii można znaleźć inne interpretacje – wskażę choćby wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2000 r., sygn. akt. II CKN 670/2000, LexPolonica nr 380645, gdzie stwierdzono, iż eksmisja małżonka ze wspólnego mieszkania może być orzeczona bez względu na tytuł do jego zajmowania).
Należy wskazać, iż inne przesłanki niż rażąco naganne zachowanie uniemożliwiające wspólne zamieszkiwania (choćby brak tytułu prawnego do lokalu stanowiącego przedmiot majątku osobistego małżonka żądającego eksmisji) nie mogą stanowić podstawy orzeczenia eksmisji w toku postępowania rozwodowego.
Jeżeli istnieją inne przesłanki eksmisji małżonka (określone w prawie lokalowym i Kodeksie cywilnym) małżonek może żądać eksmisji po orzeczeniu rozwodu, w innym postępowaniu.
Orzeczenie rozwodu powoduje, że łącząca strony wspólność małżeńska majątkowa ustaje z mocy prawa.
W toku postępowania rozwodowego sąd nie może orzec o rozdzielności majątkowej wstecz – nie może orzec, że rozdzielność majątkowa obowiązuje w małżeństwie od daty wcześniejszej niż chwila uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.
Jak wskazano w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1991 r., sygn. akt. III CZP 96/91, OSNCP 1992/6 poz. 91, niedopuszczalne jest dochodzenie jednym pozwem żądania orzeczenia rozwodu oraz zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną.
Jeżeli małżonek chciałby się ubiegać o orzeczenie rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą to może takie żądanie realizować w innym postępowaniu – o ustanowienie rozdzielności majątkowej, którego postawę stanowić będzie art. 52 KRO.
Według § 1 art. 52 KRO, z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.
Natomiast stosownie do art. 52 § 2 KRO, rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.
Bardzo ważnym w sprawie orzekania o rozdzielności majątkowej jest to, że orzekanie o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej z datą wsteczną jest dopuszczalne także po prawomocnym rozwiązaniu związku małżeńskiego przez rozwód, jeżeli powództwo zostało wytoczone przed tą datą (tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1994 r., sygn. akt. III CZP 44/94, OSNCP 1994/10 poz. 190).
Jeżeli małżonek chce orzeczenia rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą niż uprawomocnienie się orzeczenia o rozwodzie, jeszcze przed wydaniem wyroku rozwodowego (przed jego uprawomocnieniem się) powinien wystąpić z pozwem do sądu rejonowego, o orzeczenie rozdzielności majątkowej.
Jeżeli małżonek złoży pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną w pozwie powinien wskazać te okoliczności i ważne powodu uzasadniające wcześniejsze zniesienie wspólności ustawowej małżeńskiej. Powinien wskazać, że już w okresie wcześniejszym w małżeństwie stron powstała taka sytuacja, która powodowała zagrożenie dla jego interesów. Wspólność ustawowa może być zniesiona bowiem, z datą wcześniejszą, poczynając od chwili powstania ważnych powodów uzasadniających jej zniesienie.
W szczególności okolicznością dającą podstawę do orzeczenia rozdzielności z datą wcześniejszą jest fakt faktycznej separacji małżonków. Również powstanie sytuacji, w której małżonkowie nie byli w stanie prowadzić wspólnego zarządu interesami i majątkiem wspólnym, nie mogli dojść do porozumienia w istotnych kwestiach majątkowych daje podstawę dla orzeczenia rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą.
Sąd ustalając czy istnieją przesłanki orzeczenia rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą weźmie również pod uwagę interesy wierzycieli
Na marginesie dodam, że od zmian w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym wprowadzonych z dniem 20 stycznia 2005 r. małżonek jest dość mocno chroniony przed egzekucją zobowiązań zaciągniętych przez drugiego małżonka, jeżeli te zobowiązania nie zostały zaciągnięte na zaspokojenie zwykłych potrzeb rodziny.
Art. 41 § 1 KRO wskazuje, iż jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.
Zgodnie zaś z § 2 art. 41 KRO, jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 (prawa autorskie i pokrewne), a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
Jeżeli więc jeden z małżonków zaciągnął zobowiązanie bez zgody lub wiedzy drugiego to majątek wspólny nie podlega egzekucji (prócz wynagrodzenia tego małżonka, który zaciągnął zobowiązania). Nie podlega też egzekucji majątek osobisty małżonka, który nie wiedział lub wyrażał zgodny na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego z małżonków.
Stan prawny na dzień 23.01.2012 r.
