Moja nieżyjąca mama wraz ze swoją siostrą i siostrzenicami odziedziczyła w 2000 r. udziały w gospodarstwie rolnym swojego brata, który zmarł w roku 1980. Gospodarstwo to również dziedziczyła żona wujka, która zmarła w 2010 r. (bezdzietne małżeństwo).
Spadkobiercy cioci założyli sprawę spadkową i chcą sprzedać mi swój udział, natomiast wymienione w postępowaniu spadkowym po wujku osoby żyjące darowały swoje udziały dla mnie aktem notarialnym.
Pozostali spadkobiercy nie żyją i nie ma po nich postępowań spadkowych. Dodatkową trudnością jest to, że są rozsiani po całej Polsce.
Czy mogę złożyć do sądu wniosek o zgodny dział spadku po wujku z wyłączeniem jego żony po której nie dziedziczę, a postępowanie spadkowe jest w toku oraz tych spadkobierców żyjących od których mam akt darowania spadku. Czyli wniosek dotyczy osób zmarłych bez postępować spadkowych. Jeżeli będę musiała przeprowadzić takie postępowania spadkowe czy mogę to
zrobić w jednym sądzie a nie w miejscu zameldowania zmarłego spadkobiercy.
Ilona
Szanowna Pani,
Jak wynika z Pani pytania chce Pani przeprowadzić postępowanie o dział spadku po Pani wujku zmarłym w 1980 r.
Spadkobiercami wujka była jego żona oraz rodzeństwo (zstępni rodzeństwa).
Uczestnikami postępowania o dział spadku są wszyscy spadkobiercy, a jeżeli oni nie żyją to ich spadkobiercy. Wynika to z tego, że spadkobiercy osób zmarłych nabyły obowiązki i uprawnienia jakie przypadały ich poprzednikom prawnym.
Aby móc przeprowadzić postępowanie działowe po Pani wujku koniecznym jest ustalenie wszystkich osób zainteresowanych w sprawie – a tymi są wszyscy żyjący spadkobiercy wujka lub jego zmarłych spadkobierców.
Wynika to z przepisu art. 510 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, który wskazuje, że zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania, może on wziąć udział w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji. Jeżeli weźmie udział, staje się uczestnikiem. Na odmowę dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie przysługuje zażalenie.
Według § 2 art. 510 KPC, jeżeli okaże się, że zainteresowany nie jest uczestnikiem, sąd wezwie go do udziału w sprawie. Przez wezwanie do wzięcia udziału w sprawie wezwany staje się uczestnikiem. W razie potrzeby wyznaczenia kuratora do zastępowania zainteresowanego, którego miejsce pobytu jest nieznane, jego wyznaczenie następuje z urzędu.
Dla Pani jako wnioskodawcy istotnym będzie przepis art. 511 § 1 KPC, który wskazuje, że wniosek o wszczęcie postępowania powinien czynić zadość przepisom o pozwie, z tą zmianą, że zamiast pozwanego należy wymienić zainteresowanych w sprawie.
Składając wniosek do sądu musi Pani zatem wskazać imiona, nazwiska i adresy wszystkich osób zainteresowanych w sprawie.
Powyższy przepis daje także odpowiedź na jedno z Pani pytań – czy może Pani przeprowadzić postępowanie o dział spadku z wyłączeniem spadkobierców żony wujka. Nie może Pani.
Odnośnie osób żyjących, które jak Pani pisze „darowały swoje udziały dla mnie aktem notarialnym” to ważnym będzie to czy darowały one Pani udziały w gospodarstwie rolnym czy też swoje udziały w spadku po wujku?
Jeżeli zawarto umowę darowizny udziałów w gospodarstwie rolnym wchodzącym w skład spadku to darczyńcy będą uczestnikami postępowania o dział spadku ponieważ zbycie udziału w przedmiocie należącym do spadku nie powoduje utraty przymiotu spadkobiercy.
Jeżeli spadkobiercy zbyli na Pani rzecz nabyte przez nich udziały w spadku (a nie w przedmiocie należącym do spadku) to ich uczestnictwo nie jest konieczne. Jak bowiem wskazuje art. 1053 KC, nabywca spadku wstępuje w prawa i obowiązki spadkobiercy.
Jeżeli spadkobiercy wujka darowali Pani swoje udziały w spadku po wujku to przeszły na Panią wszystkie uprawnienia i obowiązki tych spadkobierców, w tym uprawnienia i obowiązki związane z działem spadku.
Czy musi Pani składać w sądach wnioski o stwierdzenie nabycia spadków po zmarłych spadkobiercach Pani wujka? Niekoniecznie. Z pomocą może przyjść przepis art. 1027 Kodeksu cywilnego, który wskazuje, że względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia.
Uczestnikami postępowania o dział spadku po Pani są generalnie osoby, które jako spadkobiercy wujka (spadkobiercy spadkobierców wujka) roszczą sobie prawa do spadku po nim.
Tu jednak wskażę, że sąd może zastosować inną interpretację i wezwać Panią do przedłożenia postanowień sądów o stwierdzeniu nabycia spadków po zmarłych spadkobiercach wujka. Wówczas będzie Pani musiała wszcząć postępowania o stwierdzenia nabycia spadków po zmarłych spadkobiercach wujka i ich spadkobiercach.
Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku powinno się odbywać przed sądem spadku. Art. 628 KPC wskazuje, że do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy.
Zasadniczo więc ewentualne wnioski o stwierdzenie nabycia spadku powinna Pani składać przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania poszczególnych spadkobierców.
Istnieje możliwość „przeniesienia” sprawy o stwierdzenie nabycia spadku do innego sądu niż sądu właściwego według art. 628 KPC. Taką możliwość daje przepis art. 508 § 2 KPC. Stosownie do tego przepisu, w wypadku gdy sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności albo gdy wymagają tego względy celowości, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd do rozpoznania sprawy w całości lub w części.
Wyznaczenie następuje z urzędu albo na przedstawienie sądu właściwego, albo też na wniosek właściwego organu lub osoby zainteresowanej, po wysłuchaniu w razie potrzeby innych osób zainteresowanych (art. 508 § 3 KPC).
Aby wszystkie ewentualne postępowania po zmarłych spadkobiercach wujka odbyły się w jednym sądzie musiałaby Pani przekonać sądy przełożone nad sądami spadku, że przeniesienie tych spraw do innego sądu jest zasadne ze względów celowościowych.
Może się okazać, że po Pani wnioskach część sądów przeniesie sprawę do innego sądu, a część nie.
Tu wskażę, że na ewentualne postanowienie sądu okręgowego (sądu przełożonego nad sądem spadku) w przedmiocie odmowy przeniesienia postępowania do innego sądu zażalenie nie przysługuje. Tak np. stwierdził Sąd Apelacyjny w Białymstoku w orzeczeniu z dnia 18 lutego 1997 r., sygn. akt. I ACz 55/97 (OSA 1998/1 poz. 1 str. 39) czy Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach np. w postanowieniu z dnia 23 stycznia 1978 r. sygn. akt. IV CZ 160/77).
Wszystkie sprawy mogłyby być rozpatrzone w toku jednego postępowania tylko w przypadku kiedy w każdej ze spraw o stwierdzenie nabycia spadku występowaliby ci sami uczestnicy.
Na koniec wskażę, że aby dokonać zgodnego działu spadku po Pani wujku musi istnieć zgoda co do sposobu tego podziału pomiędzy wszystkimi spadkobiercami. Wszyscy uczestnicy w tym także spadkobiercy zmarłych spadkobierców wujka muszą zgodzić się na taki dział. Bez tej zgody nie będzie Pani w stanie sporządzić zgodnego projektu działu spadku.
Tu zaznaczę, że każdy zmarły ma jakiś spadkobierców. Jeżeli spadkobiercą nie jest krewny lub małżonek to spadek dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa.
Stan prawny na dzień 10.02.2013 r.
