Mój tata zmarł. Pozostawił testament, w którym do spadku powołał mojego brata i jego żonę. W skład spadku wchodzą nieruchomości. Wcześniej rodzice w przeszłości przepisali na nich dom.
Mama żyje, a tata miał troje dzieci. Przysługuje mi zachowek. Brat chce przekazać mi w ramach zachowku część gruntów jakie odziedziczył.
Czy można tak zrobić jak proponuje brat? Proszę zauważyć, że chodzi o część ziemi jako zachowek, a nie o pieniądze.
Karol
Szanowny Panie,
Roszczenie o zachowek jest roszczeniem o zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej. Kwota ta powinna odpowiadać wartości określonego udziału w spadku.
Spadkobiercami ustawowymi Pana taty są: jego żona oraz troje dzieci. Każdy z nich w udziale 1/4..
Zachowek należny Panu to połowa z tego co odziedziczyłby Pan gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe lub 2/3 z tego jeżeli w chwili śmierci ojca był Pan trwale niezdolny do pracy.
Tak więc zachowek należny Panu odpowiada wartością 1/8 spadku po ojcu lub 1/6 jeżeli w chwili śmierci taty był Pan całkowicie niezdolny do pracy.
Wartością spadku braną pod uwagę przy ustalaniu należnego zachowku jest czysta wartość spadku pozostawionego przez spadkodawcę (wartość przedmiotów spadkowych należących w chwili śmierci spadkodawcy do niego minus ewentualne długi spadkowe) z doliczonymi do tego spadku darowiznami doliczanymi do spadku.
Darowizny na rzecz spadkobierców (np. na Pana brata i bratową), dokonane przez spadkodawcę, są doliczane do spadku niezależnie od tego kiedy zostały dokonane.
Mając na względzie powyższe należy stwierdzić, że podstawą obliczenia należnego Panu zachowku będzie wartość udziału 1/2 w nieruchomościach wchodzących w chwili śmierci taty w skład majątku wspólnego małżeńskiego oraz 1/2 nieruchomości z wybudowanym domem, która była przedmiotem darowizny rodziców.
Jako, że roszczenie o zachowek jest roszczeniem o zapłatę określonej kwoty pieniężnej, spadkobierca nie może zwolnić się z obowiązku, wydając uprawnionemu część spadku (np. część nieruchomości). Może jednak doprowadzić do wygaśnięcia wierzytelności z tytułu zachowku poprzez instytucję datio in solutum (świadczenie w miejsce wypełnienia) określoną w art. 453 Kodeksu cywilnego.
Stosownie do art. 453 KC, jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.
Nadmienię, że w literaturze i orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się szeroki zakres zastosowania instytucji datio in solutum. Mając na względzie orzecznictwo sądowe i doktrynę należy stwierdzić, że porozumieniem przewidzianym w art. 453 KC można objąć w zasadzie każde świadczenie, w tym również wierzytelność – tak orzekał Sąd Najwyższy m. in. w wyroku z dnia 20 marca 2003 r., sygn. akt. III CKN 804/2000 (Prawo Bankowe 2004/4 str. 24), z dnia 17 kwietnia 2002 r., sygn. akt. IV CKN 985/2000 (OSP 2003/7-8 poz. 97), z dnia 17 kwietnia 2002 r., sygn. akt. IV CKN 958/2000 (nie publikowane), z dnia 10 sierpnia 2006 r., sygn. akt. V CSK 2138/2006 (nie publikowane), z dnia 3 lipca 2008 r., sygn. akt. IV CSK 149/2008 (OSNC 2009/A poz. 17).
Możliwym jest zatem, że zawrze Pan z bratem i bratową umowę przeniesienia na Pana udziału we współwłasności nieruchomości o wartości odpowiadającej należnemu Panu zachowku, w celu zwolnienia ich ze zobowiązania zapłaty zachowku.
Umowa taka powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego, ponieważ dotyczy ona przeniesienia własności nieruchomości (udziałów w nieruchomości). Art. 158 KC stanowi natomiast, że umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości; zobowiązanie powinno być w akcie wymienione.
Zawarcie takiej umowy – umowy przeniesienia własności nieruchomości (udziałów w nieruchomości) w celu zwolnienia się z obowiązku zapłaty zachowku sprawi, że nie będzie Pan mógł już domagać się zachowku. Uzyskane w wyniku tej umowy udziały w nieruchomości zaspokajają Pana roszczenia z tytułu zachowku.
Jako, że spadkobiercami taty są dwie osoby – Pana brat i jego żona i oni oboje są odpowiedzialni za zapłatę zachowku na Pana rzecz umowa przeniesienia własności nieruchomości powinna zostać zawarta pomiędzy Panem a nimi oboje.
Jeżeli chodzi o podatek to po stronie Pana brata i jego żony, w związku z zawarciem umowy, o której mowa powyżej, może pojawić się obowiązek zapłaty podatku dochodowego.
Podatkowi dochodowemu od osób fizycznych podlega odpłatne zbycie nieruchomości jeżeli następuje w przeciągu pięciu lat od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie.
Jeżeli nabycie nieruchomości, w których udziały brat i bratowa chcą przenieść na Pana, nastąpiło po 2007 r. to po ich stronie pojawi się obowiązek zapłaty podatku dochodowego.
Umowa przeniesienia własności nieruchomości (udziału w nieruchomości) w celu zwolnienia się ze zobowiązania z tytułu zachowku jest czynnością prawną o charakterze odpłatnym. Czynnością prawną odpłatną jest taka czynność w wyniku, której strona dokonująca przysporzenia uzyskuje w zamian jakąś korzyść majątkową. Czynność prawa nieodpłatna (dokonywana pod tytułem darmnym) to czynność w wyniku, której podmiot dokonujący przysporzenia takiej korzyści w zamian nie otrzymuje.
W przypadku umowy opisanej powyżej w zamian za przeniesienie własności nieruchomości strona zostaje zwolniona z obowiązku zapłaty zachowku.
Z doświadczenia mogę powiedzieć, że wiele osób „załatwia” kwestię przeniesienia własności nieruchomości „w zamian” za zapłatę zachowku, w ten sposób, że strony zawierają umowę darowizny nieruchomości i jednocześnie uprawniony do zachowku „obiecuje”, że nie będzie dochodził zachowku.
Gdyby tak rozwiązał Pan kwestię zachowku, że brat darowałby Panu udział w nieruchomości to z tytułu darowizny nie płaciłby podatku od spadków i darowizn (skorzystałby Pan jako brat z ulgi w tym podatku). Brat nie płaciłby podatku dochodowego, bo darowizna nie jest odpłatnym zbyciem.
Gdyby darowizny na Pana rzecz dokonała również bratowa to po Pana stronie powstanie obowiązek podatkowy w zakresie podatku od spadków i darowizn.
Zdarzają się takie sytuacje, w których zawierana jest umowa darowizny nieruchomości na rzecz uprawnionego do zachowku, a ten z kolei zawiera umowę o zwolnienie (nieodpłatne) z długu z tytułu zachowku.
W takim przypadku ewentualny podatek od darowizny mógłby zapłacić Pan (darowizna od bratowej) i bratowa (nieodpłatne zwolnienie bratowej z długu). Z tytułu darowizn pomiędzy Panem i bratem istnieje możliwość skorzystania z ulgi podatkowej i niepłacenia podatku.
Istnieje jednak duże prawdopodobieństwo, że przy zawarciu takich umów urząd skarbowy dopatrzy się umów obejścia przepisów (tak naprawę będzie to umowa określona w art. 453 KC), a w takim wypadku może potraktować przeniesienie własności nieruchomości, nie jako darowiznę, a jako odpłatne zbycie nieruchomości.
Powinien Pan pamiętać także o tym, że na Panu ciąży obowiązek podatkowy w zakresie podatku od spadku i darowizn. Podatkowi temu podlega także nabycie środków majątkowych tytułem zachowku.
Jeżeli Pana tata zmarł po dniu 31 grudnia 2006 r. to może Pan skorzystać z ulgi w tym podatku i w ogóle go nie płacić.
Aby skorzystać z tej ulgi powinien Pan zgłosić nabycie przedmiotów majątkowych tytułem zachowku, we właściwym urzędzie skarbowym, w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego – obowiązek ten w Pana przypadku powstanie z dniem zapłaty na Pana rzecz zachowku. Zgłoszenie to powinno zostać złożone na specjalnym formularzu (druk SD-Z2).
Stan prawny na dzień 12.01.2013 r.
