Moja mama jest współwłaścicielem w 1/3 gospodarstwa rolnego. Pozostałe 2/3 mają dwie ciotki (siostry matki): w 1/3 współwłaścicielem jest nieżyjąca Pani D oraz w 1/3 nieżyjąca Pani O.
Mama miała pięcioro rodzeństwa, ale gospodarstwo nabyła w spadku tylko z dwoma siostrami.
Pani D. zmarła jako wdowa bezdzietna w 2003 r., jej rodzice w tym momencie już nie żyli, miała 5 rodzeństwa, wszyscy w chwili jej śmierci żyli. W 2006 zmarł jeden z braci, był wdowcem, miał 3 dzieci, w chwili śmierci żyło dwoje dzieci, nieżyjący syn pozostawił żonę i syna.
W 2007 r. zmarła współwłaścicielka 1/3 Pani O. była niezamężna i bezdzietna. Jak, w takiej sytuacji wygląda droga dziedziczenia. Kto w chwili obecnej jest współwłaścicielem gospodarstwa?
Dodam, że wszyscy spadkobiercy zgadzają się aby przy dziale spadku wszystko przypadło mojej matce. Czy mogę załatwić to wszystko jednym wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku ( właściwy jest ten sam sąd)?
Iga
Szanowna Pani,
Jak rozumiem Pani matka oraz dwie jej siostry, odziedziczyły gospodarstwo rolne w udziałach po 1/3 po którymś ze swoich rodziców lub innej osobie. Z tego powodu należy przeprowadzić dział spadku po tym spadkodawcy, po którym mama i jej siostry nabyły udziały w gospodarstwie rolnym.
Jeżeli mama i jej siostry stały się współwłaścicielami gospodarstwa w drodze innej niż dziedziczenie (np. kupiły wspólnie gospodarstwo) właściwą drogą będzie zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego.
W chwili obecnej współwłaścicielami gospodarstwa rolnego są, prócz Pani matki, żyjący spadkobiercy jej nieżyjących sióstr i ich żyjący spadkobiercy.
Aby ustalić rzeczywisty krąg współwłaścicieli gospodarstwa rolnego i przypadające im udziały w tym gospodarstwie należy ustalić krąg spadkobierców nieżyjących sióstr Pani mamy oraz spadkobierców nieżyjących spadkobierców sióstr mamy.
Spadek po zmarłej w 2003 r. Pani D nabyło 5 jej rodzeństwa, każdy po 1/5 udziału.
Wynika to z art. 932 § 1 Kodeksu cywilnego (w brzmieniu z chwili śmierci Pani D), który wskazuje, iż w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek, rodzice i rodzeństwo.
Skoro w chwili śmierci Pani D nie żyli jej rodzice i małżonek to cały spadek przypadł jej rodzeństwu w równych udziałach.
Spadkobiercami ustawowymi zmarłego w 2006 r. brata Pani D było dwoje jego dzieci oraz jego wnuk (syn zmarłego syna), każdy po 1/3 udziału.
W myśl art. 931 § 1 KC, w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Zgodnie zaś z § 2 art. 931 KC, jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
Spadek po zmarłej w 2007 r. Pani O nabyło troje jej żyjącego rodzeństwa po 1/4 udziału oraz zstępni jej zmarłego brata – jego dwoje dzieci oraz wnuk, każdy po 1/12 udziału.
W przypadku dziedziczenia ustawowego po Pani O zastosowanie miał przepis art. 932 § 1 KC oraz art. 934 KC w brzmieniu z 2007 r., wskazujący, iż jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
Jako, że w skład spadku po Pani D wchodził udział 1/3 w gospodarstwie rolnym to w chwili jej śmierci pięcioro jej rodzeństwa stało się współwłaścicielami gospodarstwa rolnego, każdy w 1/15 udziału.
W skład spadku po zmarłym bracie Pani D. wchodził udział 1/15 w gospodarstwie. W chwili jego śmierci w 2006 r. dwoje jego dzieci i jego wnuk (syn zmarłego brata) stali się zatem współwłaścicielami gospodarstwa rolnego, każdy w 1/45 udziału.
W skład spadku po Pani O wszedł udział 6/15 w gospodarstwie rolnym (1/3 + 1/15 po siostrze D). Tak więc w chwili jej śmierci troje jej żyjącego rodzeństwa nabyło po 1/10 udziału w gospodarstwie, a dwoje dzieci zmarłego brata i jego wnuk nabyło po 1/30 udziału w gospodarstwie.
Tak więc w chwili obecnej Pani mama posiada udział we współwłasności gospodarstwa w wysokości 30/60 (1/3 + 1/15 po siostrze D + 1/10 po siostrze O).
Dwoje żyjącego rodzeństwa Pań D, O i Pani mamy w wyniku dziedziczenia po rodzeństwie posiada po 5/30 udziału w gospodarstwie każdy (1/15 po siostrze D + 1/10 po siostrze O).
Dwoje dzieci nieżyjącego brata oraz jego wnuk jest w chwili obecnej współwłaścicielem gospodarstwa każdy po 5/90 udziału (1/45 w wyniku dziedziczenia po zmarłym bracie siostry D + 1/30 po Pani O).
Powyższe obliczenie jest prawidłowe pod warunkiem, że mama i jej siostry miały to samo rodzeństwo (choćby przyrodnie) oraz, że żadna ze zmarłych osób nie pozostawiła testamentu (miało miejsce dziedziczenie ustawowe).
W postępowaniu działowym gospodarstwa rolnego muszą wziąć udział wszyscy obecni jego współwłaściciele, a więc Pani mama, dwoje jej żyjącego rodzeństwa oraz dwoje dzieci i wnuk jej nieżyjącego brata.
Wskażę, iż najtańszym sposobem dokonania podziału gospodarstwa byłby sądowy dział spadku po spadkodawcy mamy i jej sióstr na podstawie zgodnego projektu stron przedłożonego w sądzie (chyba, że wartość gospodarstwa jest niewielka, w takim przypadku tańszy może okazać się podział notarialny). Takie postępowanie działowe może polegać na przyznaniu Pani mamie własności gospodarstwa rolnego bez spłat na rzecz pozostałych współwłaścicieli.
W myśl art. 628 Kodeksu postępowania cywilnego, do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.
Z uwagi na powyższy przepis należy wskazać, że wniosek o dział spadku po spadkodawcy mamy i jej sióstr należy złożyć w sądzie rejonowym właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania tego spadkodawcy.
Stosownie do art. 680 § 1 KPC, we wniosku o dział spadku należy powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia oraz spis inwentarza, jak również podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują. Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu.
W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy (art. 680 § 1 KPC).
Według art. 681 KPC, jeżeli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło i nie został sporządzony zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje sąd w toku postępowania działowego, stosując przepisy rozdziału 8.
Można zatem złożyć wniosek o dział spadku po spadkodawcy mamy i jej sióstr (po którym nabyły one udziały po 1/3 w gospodarstwie rolnym) nawet jeżeli nie było wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po tym spadkodawcy. Jeżeli nie było ono wydane to wyda je są w toku postępowania działowego.
Jak już wspomniałem uczestnikami postępowania działowego prócz Pani mamy będą jej żyjące rodzeństwo oraz spadkobiercy zmarłych sióstr D i O oraz spadkobiercy zmarłego brata.
Jak wskazuje art. 1027 KC, względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia.
Biorąc pod uwagę powyższy przepis należy wskazać, że w stosunku do dzieci i wnuka zmarłego brata, Pani mama oraz jej żyjące rodzeństwo, są osobami, które nie roszczą sobie praw do spadku po tym zmarłym bracie.
Jednak jeżeli osoba trzecia nie kwestionuje następstwa prawnego danego podmiotu po określonym spadkodawcy to art. 1027 KC nie ma zastosowania.
Pomiędzy sobą Pani mama oraz jej żyjące rodzeństwo nie muszą wykazywać swoich praw wynikających z dziedziczenia po ich zmarłym rodzeństwie. Nie są oni bowiem względem siebie osobami trzecimi, nie roszczącymi sobie praw do spadku.
Jeżeli więc pomiędzy wszystkimi współwłaścicielami gospodarstwa nie występuje spór co do tego, że wszyscy są następcami prawnymi zmarłych spadkodawców – współwłaścicieli gospodarstwa, nie jest konieczne.
Jednak wskażę, iż niektóre sądy inaczej interpretują przepisy i może się okazać, że są przeprowadzający postępowanie spadkowe po spadkodawcy mamy i jej sióstr zawiesi postępowanie do czasu przedłożenia także postanowień sądu o stwierdzeniu nabycia spadku po siostrze D, siostrze O, zmarłym bracie i jego zmarłym synu.
Jeżeli tak się stanie to sądami właściwymi do przeprowadzenia postępowań o stwierdzenie nabycia spadków po tych osobach będą sądy rejonowe ostatnich miejsc zamieszkania tych spadkodawców.
Jeżeli ostatnim miejscem zamieszkania sióstr D i O, zmarłego brata oraz zmarłego syna tego brata to wówczas będzie można złożyć wnioski w jednym sądzie (te wnioski mogą być zawarte w jednym piśmie).
Jeżeli będzie koniecznym uzyskanie postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po wszystkich zmarłych osobach – poprzednikach uczestników postępowania, a właściwymi będzie kilka sądów to można skorzystać z dobrodziejstwa przepisu art. 508 § 2 KPC, który wskazuje, iż w wypadku gdy sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności albo gdy wymagają tego względy celowości, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd do rozpoznania sprawy w całości lub w części.
Na podstawie tego przepisu składając wnioski do różnych sądów będzie można wnosić o wyznaczenie przez sąd przełożony jednego sądu do rozpatrzenia spraw stwierdzenia nabycia spadków po spadkodawcach, np. tego w którego okręgu wszyscy uczestnicy mają miejsce zamieszkania lub tego, który rozpatrywał będzie sprawę o dział spadku po spadkodawcy Pani mamy i jej sióstr.
Oczywiście, o ile zajdzie konieczność wykazywania prawa do spadku przez uczestników postępowania działowego, będzie można zwrócić się do notariusza o sporządzenie aktów poświadczenia dziedziczenia po wszystkich nieżyjących osobach, które wchodzą w grę. W przypadku wydawania poświadczeń dziedziczenia nie obowiązują przepisy o właściwości miejscowej notariusza – takie poświadczenie może wydać każdy notariusz w Polsce, niezależnie od ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Uzyskanie notarialnych poświadczeń dziedziczenia będzie droższe – maksymalna opłata za wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia wynosi 150 zł + 23% VAT. Opłata sądowa od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wynosi 50 zł.
Stan prawny na dzień 29.03.2012 r.
