Artykuły

Od półtora roku ojciec jest w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, za który płacę ja i brat.
Cztery miesiące temu ojciec złożył wniosek o pobyt w DPS. Tata jest rozwodnikiem i ma trzech synów. Ja i młodszy brat od dziesięciu lat mieszkamy za granicą, a starszy brat mieszka w kraju – jest osobą niepełnosprawną (choroba psychiczna). Pytanie: czy mieszkając za granicą MOPS może podać nas do sądu i zasądzić opłatę za pobyt ojca w DPS?
MOPS chciał od nas zaświadczeń  ile zarabiamy. Odpisałem, że zarobków im nie przedstawię bo więcej zarabiam niż w Polsce, ale mam też większe wydatki. MOPS mi odpowiedział, że to ich to nie interesuje...

Paweł

Szanowny Panie,

Kwestię odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej reguluje ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.).

Stosownie do art. 61 ust. 1 wskazanej ustawy, obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:

1. mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka
2. małżonek, zstępni przed wstępnymi
3. gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej

Osoby wymienione w pkt 2 i 3 oraz gmina nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

Natomiast w myśl art. 61 ust. 2, opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:

1. mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu

2. małżonek, zstępni przed wstępnymi – zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2

- w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium
- w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie
3. gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej – w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2

W świetle cytowanych przepisów, była żona osoby przebywającej w domu pomocy społecznej nie jest zobowiązana do partycypowania w uiszczaniu omawianej odpłatności.
Jednakże - jak wynika z treści art. 61 ust. 2a ustawy - były małżonek może dobrowolnie ponosić koszty tego pobytu, po uprzednim zawarciu z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej umowy określającej wysokość odpłatności, o czym stanowi art. 103 ust. 2.

Większe znaczenie ma jednakże obowiązek, jaki ciąży na Panu i Pańskich braciach, jako zstępnych osoby przebywającej w DPS. Prowadząc postępowanie administracyjne w sprawie złożonego przez Pana ojca wniosku o pobyt w domu pomocy społecznej, mając w szczególności na uwadze przywoływany już wyżej zapis pkt 2 w art. 61 ust. 2 ustawy, ośrodek pomocy społecznej zwrócił się o określenie Państwa sytuacji dochodowej.

Wprawdzie z powodu pobytu Pana i Pańskiego brata poza granicami kraju niemożliwe jest przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, będącego głównym środkiem dowodowym w sprawach z zakresu pomocy społecznej, to jednak w omawianym stanie faktycznym MOPS może odpowiednio zastosować treść art. 107 ust. 5 pkt 7 ustawy o pomocy społecznej.
Wzmiankowany przepis określa bowiem, iż sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową osoby lub rodziny ustala się m. in. na podstawie zaświadczenia albo oświadczenia o wysokości wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia, zawierającego informacje o wysokości potrąconej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz składki na ubezpieczenie chorobowe.
Uzyskane w ten sposób informacje  są  dość istotne w wydaniu decyzji administracyjnej określającej zasady ponoszenia odpłatności za pobyt w DPS. Wobec powyższego, Pana stwierdzenie, iż za granicą uzyskuje wyższe dochody, lecz również ma wyższe wydatki, bez podania konkretnych kwot, nie jest wiążące dla prowadzących postępowanie administracyjne, co zapewne spowoduje podjęcie dalszych czynności przez MOPS. Przede wszystkim, w oparciu o taką informację ośrodek pomocy społecznej nie jest w stanie jednoznacznie określić kluczowej z punktu widzenia ustawy o pomocy społecznej kwestii - czy Pana dochody przekraczają kwotę stanowiącą równowartość 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, tj. 1587 zł miesięcznie w przypadku osoby samotnie gospodarującej lub 1368 zł miesięcznie na osobę w rodzinie, jeżeli prowadzi Pan wspólne gospodarstwo domowe z innymi osobami.

Wobec powyższego, wskazane byłoby jednoznaczne wyjaśnienie przez Pana sytuacji dochodowej rodziny. W tym miejscu wypada zauważyć, iż jako osoba przebywająca za granicą winien Pan wskazać w kraju pełnomocnika do doręczeń, co wynika z art. 40 § 4 Kodeksu postępowania administracyjnego.
Dodać należy, iż konsekwencją niezastosowania się do tej dyspozycji będzie pozostawianie w aktach sprawy przeznaczonych dla Pana pism ze skutkiem doręczenia (art. 40 § 5 KPA). W praktyce zatem brak pełnomocnika do doręczeń może znacznie ograniczyć Panu możliwość dalszego udziału w dalszych czynnościach postępowania administracyjnego.

Gmina, której jednostką organizacyjną jest MOPS, będzie zapewne dążyć do skłonienia choćby jednego z synów osoby umieszczonej w DPS do częściowego pokrywania stosownych opłat. Leży to w jej interesie, bowiem wówczas ponoszone przez gminę koszty realizacji omawianego świadczenia zostaną obniżone. Trzeba pamiętać bowiem, iż zgodnie z art. 61 ust. 3 ustawy, w przypadku niewywiązywania się osób, o których mowa w ust. 2 pkt 1, 2 i 2a (zatem także zstępnych, których dochód przekracza równowartość 300% kryterium oraz tych, którzy pomimo tego zgodzili się do pokrywania kosztów), z obowiązku opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej opłaty te zastępczo wnosi gmina, z której osoba została skierowana do DPS. Gminie przysługuje także prawo dochodzenia zwrotu poniesionych na ten cel wydatków.

Podstawą prawną roszczenia gminy jest w takich przypadkach art. 96 ust. 1 pkt 3 ustawy, który stanowi, iż obowiązek zwrotu wydatków poniesionych na świadczenia z pomocy społecznej spoczywa m. in. na zstępnych osoby korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej – w przypadku, gdy nie dokonano zwrotu wydatków od osoby i rodziny korzystającej ze świadczeń lub spadkobiercy takiej osoby (z masy spadkowej).

Wobec powyższego, może być Pan (lub Pańscy bracia) zobowiązany do zwrotu tychże wydatków. Następuje to, o czym stanowi art. 104 ust. 3 w związku z ust. 1 ustawy, w drodze decyzji administracyjnej, określającej wysokość należności z tytułu wydatków na świadczenia z pomocy społecznej podlegających zwrotowi oraz terminy ich zwrotu. Zauważyć jeszcze wypada, że ściągnięcie takich należności następuje na zasadach określonych w ustawie z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.). Należności ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat, licząc od dnia, w którym decyzja ustalająca te należności stała się ostateczna (art. 104 ust. 5).

Odpowiadając wprost na postawione przez Pana pytanie, podkreślić należy, iż ośrodek pomocy społecznej nie dysponuje możliwością skierowania przeciwko Panu (lub innym osobom zobowiązanym) powództwa do sądu, mającego na celu wyegzekwowanie części części opłat za pobyt Pana ojca w domu pomocy społecznej. W uchwale z dnia 29 października 2009 r., sygn. akt III CZP 77/09, Sąd Najwyższy wskazał, iż niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawie o zwrot wydatków poniesionych zastępczo przez gminę w przypadku niewywiązywania się z obowiązku opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej przez osoby, o których mowa w art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej.
Zdaniem SN, pomoc społeczna przynależy do prawa administracyjnego, w związku z czym zwrot należności winien nastąpić w drodze decyzji i ewentualnie późniejszej egzekucji administracyjnej. Takie rozstrzygnięcia podlegają kontroli sądów administracyjnych. Ponadto przepisy ustawy o pomocy społecznej nie przyznają w takiej sytuacji gminie uprawnienia do żądania od określonych osób złożenia oświadczenia woli w drodze powództwa wytoczonego na podstawie art. 64 Kodeksu cywilnego, w myśl którego prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.

Niezależnie od powyższych rozważań, należy podkreślić, iż ośrodek pomocy społecznej - na podstawie art. 64 ustawy o pomocy społecznej - może zwolnić całkowicie lub częściowo Pana lub Pańskich braci z opłat za pobyt ojca w domu pomocy społecznej, w szczególności jeżeli:

1. wnoszone są opłaty za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce
2. występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych
3. prowadzone gospodarstwo domowe utrzymuje się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia
4. osoba zobowiązana samotnie wychowuje dziecko

Jednakże, aby skorzystać ze wskazanego zwolnienia, należy złożyć stosowny wniosek, w którym przede wszystkim podane byłyby przyczyny, dla których wypełnianie określonego w ustawie obowiązku nie byłoby możliwe. Jak się wydaje, przebywający w Polsce, niezdolny do pracy brat zostałby zapewne zwolniony z omawianego obowiązku.

Reasumując – skuteczność hipotetycznego wniesienia przez MOPS powództwa do sądu w Pana sprawie jest znikoma lub wręcz żadna. Wskazane byłoby jednakże, aby uczynił Pan zadość powinności precyzyjnego określenia swojej sytuacji dochodowej.

Jako, że sprawa opłat za DPS jest sprawą administracyjną i nie ma możliwości uzyskania przez MOPS sądowego orzeczenia w tej kwestii to nie jest możliwe skorzystanie przez MOPS z przepisów prawa międzynarodowego (zwłaszcza europejskiego) o wykonywaniu orzeczeń sądowych (decyzja administracyjna nie jest orzeczeniem sądowym).

Należy się także zastanowić czy jeżeli MOPS wyda decyzję, którą obciąży Pana opłatą za pobyt ojca w DPS to będzie miał możliwość egzekucji tych świadczeń poza granicami Polski.
Z pewnością nie będzie to możliwe na podstawie Dyrektywy Rady 2008/55/WE z dnia 26 maja 2008 r. w sprawie wzajemnej pomocy przy odzyskiwaniu wierzytelności dotyczących niektórych opłat, ceł, podatków i innych obciążeń.
Wynika to z tego, że dyrektywę tą stosuje się wyłącznie do wierzytelności związanych z:

1. refundacjami, interwencjami i innymi środkami stanowiącymi część całościowego lub częściowego systemu finansowania Europejskiego Funduszu Gwarancji Rolnej (EFGR) oraz Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), w tym z sumami do pobrania w związku z tymi działaniami
2. opłatami i innymi obciążeniami przewidzianymi w ramach wspólnej organizacji rynku dla sektora cukrowego
3. należnościami przywozowymi
4. należnościami wywozowymi
5. podatkiem od wartości dodanej
6. akcyzą od przetworzonego tytoniu, alkoholu i napojów alkoholowych, olejów mineralnych
7. podatkami od dochodu i kapitału
8. podatkami od składek ubezpieczeniowych
9. odsetkami, karami i grzywnami administracyjnymi oraz kosztami ubocznymi wierzytelności określonych powyżej, z wyłączeniem wszelkich sankcji o charakterze karnym przewidzianych przez prawo obowiązujące w państwie członkowskim, w którym siedzibę ma organ współpracujący
10. podatkami identycznymi lub analogicznymi do podatków od składek ubezpieczeniowych, które je uzupełniają lub zastępują

Egzekwowane w toku egzekucji administracyjnej opłaty za pobyt członka rodziny w DPS nie mieszczą się w w/w katalogu i dlatego właśnie ta dyrektywa nie będzie miała zastosowania.

Z Pana pytania nie wynika w jakim państwie Pan obecnie zamieszkuje dlatego nie jestem w stanie stwierdzić czy pomiędzy Polską a tym krajem została zawarta umowa międzynarodowa odnosząca się do pomocy w egzekwowaniu należności administracyjnych.

W sprawie warto także zorientować się czy przepisy kraju, w którym Pan zamieszkuje przewidują możliwość udzielania pomocy innym państwom w egzekucji administracyjnej, a jeżeli tak to na jakich zasadach.
 

Stan prawny na dzień 10.01.2013 r.