Moja 73-letnia matka mieszka samotnie w mieście oddalonym ok. 40 km od mojego miejsca zamieszkania.
Do niedawna radziła sobie całkiem nieźle - sama gotowała, sprzątała, robiła zakupy. Odwiedzałem ją raz w tygodniu, utrzymywaliśmy stały kontakt telefoniczny. Jednak pół roku temu zauważyłem niepokojące zmiany. Mama przestała dbać o porządek, twierdziła, że nie musi jeść obiadów, wykazywała zobojętnienie. Pojawiły się problemy z pamięcią i większe spowolnienie ruchowe. Lekarz stwierdził, że takie są po prostu „prawa starości”. Teraz ja lub żona jesteśmy u mamy 1-2 razy w tygodniu w dni powszednie, a także w większość sobót i niedziel – częściej nie możemy. Poza tym sąsiadka przynosi jej jedzenie czy posprząta. Niestety, czujemy, że nasza pomoc jest niewystarczająca, a nie stać nas na na zatrudnienie opiekunki.
Słyszałem jednak od znajomego, że podobno ośrodek pomocy społecznej może pomóc w takiej sytuacji, pokrywając koszty opieki. Zaskoczyło mnie to, bo dotąd myślałem, że urzędnicy tylko rozdają zapomogi najbiedniejszym, a emerytura mojej mamy to ok. 1600 zł, czyli nie tak mało. Czy to prawda? Co powinienem zrobić, aby mama dostała pomoc z MOPS? Czy moje dochody również będą brane pod uwagę?
Andrzej
Szanowny Panie,
Ośrodek pomocy społecznej jest gminną jednostką organizacyjną wykonującą zadania pomocy społecznej. Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.), do zadań gminy o charakterze obowiązkowym należy m. in. organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania.
W myśl art. 50 ust. 3 ustawy, usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych (np. gotowanie, sprzątanie, robienie zakupów, załatwianie spraw urzędowych), jak również opiekę higieniczną (np. mycie, kąpanie, ubieranie), zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem. Natomiast specjalistyczne usługi opiekuńcze to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym (art. 50 ust. 4). Ponieważ świadczenie specjalistycznych usług jest uwarunkowane poważnymi schorzeniami somatycznymi lub psychicznymi danej osoby, w przypadku Pana matki o wiele bardziej prawdopodobne będzie przyznanie „zwykłych” usług opiekuńczych i to na nich skupimy się w dalszej części rozważań.
Co do zasady, omawiane świadczenie przysługuje osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona. Wprawdzie w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej Pana matka nie jest osobą samotną, gdyż posiada zstępnych, jednakże art. 50 ust. 2 ustawy stanowi, że usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina (także zstępni) nie mogą takiej pomocy zapewnić.
Wykładnia wskazanego przepisu prowadzi do wniosku, iż dla przyznania świadczenia oprócz zaawansowanego wieku bądź choroby niezbędne jest zaistnienie innych przesłanek, sprawiających, że nie istnieją - rozumiane obiektywnie - możliwości pomocy ze strony innych osób w sytuacji, gdy pomoc ta jest niezbędna, z uwagi na nieporadność życiową i brak samodzielności. Należy przy tym podkreślić, iż te cechy osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia muszą przejawiać tak wysoki stopień, aby zasadne było stwierdzenie, że pozostawienie takiej osoby bez opieki spowodowałoby - w sensie obiektywnym - zgubne dla niej skutki. Stopień samodzielności, zaradności życiowej, kondycji fizycznej i psychicznej takiej osoby podlega ocenie przez ośrodek pomocy społecznej.
Z Pana słów wynika, że czynią Państwo wszelkie starania w celu umożliwienia Pana matce poprawnego funkcjonowania, jednak nie przynoszą one oczekiwanego rezultatu, zaś opłacenie fachowego opiekuna przekracza Państwa możliwości. Przedstawione okoliczności sprawiają, iż złożenie wniosku do ośrodka pomocy społecznej w mieście, w którym zamieszkuje Pana matka o przyznanie jej pomocy w formie usług opiekuńczych jest zasadne.
Usługi opiekuńcze - jako jedno ze świadczeń z pomocy społecznej - przyznaje się w drodze decyzji administracyjnej, co wynika z art. 106 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej. W tym celu przeprowadza się postępowanie administracyjne.
Wniosek o przyznanie pomocy można złożyć w formie korespondencyjnej (za pośrednictwem poczty lub w formie e-maila) albo telefonicznie – w ostatniej z wymienionych sytuacji jest on potwierdzany własnoręcznym podpisem osoby zainteresowanej podczas kontaktu z pracownikiem socjalnym. Data doręczenia wniosku i jego podpisania stanowi jednocześnie datę wszczęcia postępowania administracyjnego. Najlepiej jednak udać się w tej sprawie bezpośrednio do ośrodka pomocy społecznej.
Art. 102 ust. 1 ustawy określa, że świadczenia są udzielane na wniosek osoby zainteresowanej, jej przedstawiciela ustawowego albo innej osoby, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego. Zatem o przyznanie pomocy może wystąpić Pana matka, ewentualnie także Pan lub ktokolwiek inny, jednakże wówczas będzie musiała ona wyrazić na to zgodę. W przeciwnym razie, ośrodek pomocy społecznej wyda postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania w oparciu o art. 61a § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego. Natomiast w przypadku rezygnacji Pana matki w toku postępowania, po uprzednim złożeniu przez nią wniosku, zostanie wydana decyzja o umorzeniu postępowania, na podstawie art. 105 § 2 KPA.
Pana matka jako osoba, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, może samodzielnie wyrażać swoją wolę. Ważne jest zatem, aby racjonalnymi argumentami przekonał ją Pan do zasadności korzystania z usług opiekuńczych. Przed złożeniem wniosku warto byłoby także, aby Pana matka udała się do lekarza, który winien wydać stosowne zaświadczenie o stanie zdrowia.
W ciągu 14 dni od daty złożenia wniosku pracownik socjalny przeprowadzi w miejscu zamieszkania Pana matki rodzinny wywiad środowiskowy, stanowiący podstawowy dowód w postępowaniu administracyjnym z pomocy społecznej. Z art. 106 ust. 4 ustawy wynika, że przeprowadzenie wskazanego dowodu jest konieczne do wydania decyzji administracyjnej przyznającej lub odmawiającej przyznania wnioskowanego świadczenia.
Celem wywiadu środowiskowego będzie ustalenie sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej, biorąc pod uwagę miesiąc poprzedzający złożenie wniosku (czyli w przypadku wniosku w styczniu 2012 r., rozpatrywana będzie sytuacja z grudnia 2011 r.). Podczas wywiadu pracownik socjalny gromadzi dokumentację dotyczącą sytuacji bytowej (np. odcinek emerytury, rachunki za czynsz, prąd, gaz lub leki, dokumentacja medyczna), zobowiązuje osobę ubiegającą się o przyznanie świadczenia do złożenia oświadczeń o dochodach i stanie majątkowym, a także przeprowadza rozeznanie potrzeb osoby zainteresowanej.
W razie zaistnienia takiej konieczności, Pana matka może zostać zobowiązana do złożenia innych dokumentów. Może być Pan obecny podczas wywiadu, jednak o terminie jego przeprowadzenia nie musi być Pan informowany, nawet wówczas, gdyby to Pan wystąpił o przyznanie matce usług opiekuńczych.
Dochody Pana i żony nie będą brane pod uwagę, gdyż matka zamieszkuje oddzielnie. Pracownik socjalny może natomiast przeprowadzić tzw. wywiad alimentacyjny, celem ustalenia, czy jest Pan w stanie udzielić jej pomocy finansowej. Tym niemniej, biorąc pod uwagę dochody Pana matki i fakt ubiegania się przez nią o udzielenie świadczenia niepieniężnego, ta kwestia wydaje się być znacznie mniej istotna.
Decyzja administracyjna w przedmiocie przyznania usług opiekuńczych powinna być wydana w terminie miesiąca od daty wszczęcia postępowania. W przypadku - jak określa to art. 35 § 3 KPA – „sprawy szczególnie skomplikowanej” postępowanie może być przedłużone o kolejny miesiąc. Jeżeli jednak nie zaistnieją nieprzewidziane okoliczności, a Pana matka przedstawi wszystkie potrzebne dokumenty, rozstrzygnięcie powinno zapaść w pierwszym z wymienionych terminów.
Warto zaznaczyć, że zgodnie z art. 50 ust. 6 ustawy o pomocy społecznej, szczegółowe warunki przyznawania i odpłatności za usługi opiekuńcze oraz szczegółowe warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia od opłat, jak również tryb ich pobierania, określa rada gminy w drodze uchwały. Zasadą jest jednak, iż od opłat za usługi opiekuńcze zwolnione są osoby, których dochody są niższe niż określone w art. 8 ust. 1 ustawy kryterium dochodowe. W przypadku Pana matki – osoby samotnie gospodarującej – kryterium wynosi 477 zł.
Wydając decyzję przyznającą usługi opiekuńcze, ośrodek pomocy społecznej określi w rozstrzygnięciu wymiar realizowanych usług i ich czasookres (np. do końca 2012 r.) oraz wysokość odpłatności i sposób jej uiszczania, powołując się na stosowną uchwałę rady miasta. Ponadto w decyzji powinno być wskazane, jaki podmiot (z reguły są to stowarzyszenia lub fundacje, do których statutowych celów należy wsparcie osób starszych i niepełnosprawnych) będzie realizować usługi, jak również jaki ma być ich zakres. Ośrodek pomocy społecznej pokrywa różnicę pomiędzy pełną wartością usług a ponoszoną przez świadczeniobiorcę odpłatnością.
Jeżeli MOPS wyda decyzję odmawiającą przyznania świadczenia, wówczas Pana matka może złożyć odwołanie w terminie 14 dni od daty doręczenia decyzji. Również Pan może odwołać się od takiego rozstrzygnięcia, lecz za jej zgodą, co wynika z art. 106 ust. 6 ustawy. Odwołanie może być również złożone od decyzji wprawdzie przyznającej usługi opiekuńcze, lecz nie w zakresie, w jakim Państwo tego oczekiwali.
Stan prawny na dzień 22.01.2012 r.
