Zmarła siostra mojego, nieżyjącego już ojca. Jestem jej jedyną spadkoboierczynią ustawową. Ciotka pozostawiła testament, w którym powołała do spadku osobę obcą. Czy po zmarłej siostrze mojego ojca nic mi się nie należy?
Agata
Szanowna Pani,
Art. 926 § 1 Kodeksu cywilnego wskazuje, iż powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.
Wedle § 2 art. 926 KC, dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Jeżeli siostra Pani ojca pozostawiła testament, to ma miejsce dziedziczenie testamentowe. Polskie prawo daje pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia określonemu przez spadkodawcę w testamencie.
W polskim prawie obowiązuje zasada swobody testowania. Oznacza, że każda osoba może dowolnie dysponować swoim majątkiem na wypadek śmierci.
Jeżeli wolą siostry Pani męża było to, aby spadek po niej nabyły jakieś osoby to należy tą wolę, o ile jest wyrażona w testamencie, uszanować.
Jeżeli siostra Pani ojca pominęła Panią w swoim testamencie to nie jest Pani jej spadkobierczynią i nie nabywa Pani spadku po niej.
Prawo przewiduje sytuacje, których mimo pozostawienia przez spadkodawcę testamentu nie będzie miało miejsca dziedziczenie testamentowe i prawo do spadku nabędą spadkobiercy ustawowi. Taka sytuacja będzie miała miejsce przede wszystkim wówczas jeżeli testament spadkodawcy jest nieważny.
Testament jest nieważny jeżeli:
- W chwili sporządzenia testamentu osoba sporządzająca testament nie miała pełnej zdolności do czynności prawnych
- Osoba sporządzająca testament, w chwili jego sporządzania, była w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli
- Testator sporządził testament pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu o tej treści
- Testament został sporządzony pod wpływem groźby
- Testament został sporządzony w formie innej niż przewidują to przepisy prawa (testament nie jest własnoręczny, notarialny, alograficzny, w formie szczególnej)
- Testament został odwołany przez spadkodawcę
W pewnych sytuacjach mimo pozostawienia przez spadkodawcę testamentu nie będzie miało miejsca dziedziczenie testamentowe lecz ustawowe. Taka sytuacja zachodzi gdy:
- Spadkobierca powołany do spadku w testamencie zostanie uznany za niegodnego
- Spadkobierca testamentowy nie może lub nie chce nabyć spadku (np. nie żyje w chwili otwarcia spadku, odrzuci spadek po zmarłym)
- Treść testamentu jest niejasna i w drodze wykładni nie da się ustalić kto jest spadkobiercą powołanym do spadku w testamencie
Obowiązywanie zasady swobody testowania oznacza, że spadkodawca może ustanowić, w testamencie, spadkobiercą całego swojego majątku, osobę spoza kręgu spadkobierców ustawowych. Interesy najbliższej rodziny spadkodawcy, pominiętej w testamencie, chronione są, w polskim prawie, przez instytucję zachowku.
Jak wskazuje art. 991 § 1 KC, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Ustawodawca zakreślił krąg osób uprawnionych bardzo wąsko. Tylko osoby wymienione w art. 991 § 1 KC, a więc: zstępni, małżonek i rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku gdyby spadkodawca nie pozostawił testamentu, są uprawnione do zachowku.
Pani jako bratanica (zstępna rodzeństwa) spadkodawcy nie jest, niestety, osobą uprawnioną do zachowku.
Reasumując. Jeżeli została Pani pominięta w testamencie, a testament ten jest testamentem ważnym i skutecznym, to nie dziedziczy Pani po siostrze swojego ojca, ani nie przysługuje Pani roszczenie o zachowek w stosunku do osoby (osób) powołanych do spadku w testamencie.
To czy testament jest ważny będzie ustalane przez sąd spadku w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.
Pani jako spadkobierca ustawowy będzie uczestnikiem tego postępowania, obok osoby (osób) powołanych do spadku w testamencie.
Jeżeli sąd stwierdzi, że testament jest ważny `to wyda postanowienie stwierdzające, że spadek po siostrze Pani ojca, nabyła na podstawie testamentu, osoba (osoby) powołane do spadku w testamencie.
Jako, że w skład spadku wchodzą wszystkie przedmioty majątkowe (ruchomości i nieruchomości) oraz prawa i obowiązki majątkowe jakie należały do spadkodawcy w chwili jego śmierci, to w chwili śmierci przeszły one na spadkobiercę (spadkobierców). Jeżeli testament pozostawiony przez siostrę Pani ojca jest testamentem wywołującym skutki prawne to spadek został nabyty przez osobę (osoby) powołane do spadku w testamencie. Pani natomiast, w takiej sytuacji, nie nabywa nic z majątku spadkodawcy.
Stan prawny na dzień 25.03.2012 r.