Pytanie dotyczy skutecznego odrzucenia przez moją żonę oraz jej siostrę spadku po zmarłym ojcu. Ojciec od kilkunastu lat przebywał w Niemczech, gdzie posiadał zameldowanie. Posiadał jednak jedynie obywatelstwo polskie. Zmarł bardzo niedawno po ciężkiej chorobie i całkiem prawdopodobne jest, że wystąpią (lub już są) po nim długi związane m.in. z kosztami leczenia i pogrzebu w Niemczech itp.. Jak skutecznie odrzucić spadek w celu nie przejęcia przez córki ewentualnych długów mogących powstać w Niemczech? Córki posiadają obywatelstwo polskie i mieszkają w Polsce. Matka córek również już nie żyje od wielu lat. Kontakty pomiędzy ojcem a córkami były raczej sporadyczne. Ojciec nie posiadał już potem żony – jedynie partnerkę z którą miał dziecko w Niemczech (dziecko to na pewno odrzuci spadek w Niemczech – jest Niemcem). Czy odrzucenie spadku w Polsce aktem notarialnym spisanym przez Notariusza gwarantuje córkom uniknięcie przejęcia ewentualnych długów w Niemczech (czy lepiej zrobić to przed polskim sądem)? Czy taki dokument wystarczy wobec niemieckiego prawa (musi być jakoś sygnowany apostilem lub czymś podobnym)? Czy muszą może córki dokonać innych czynności przed notariuszem bądź sądem niemieckim aby skutecznie odrzucić całkowity tamtejszy spadek? Innych dóbr materialnych w spadku nie ma prócz ryzyka ewentualnych długów. Prawo niemieckie na odrzucenie spadku przewiduje 6tygodni od śmierci a polskie 6miesięcy – który termin jest ważny z punktu widzenia córek? Pozostali potencjalni spadkobiercy (rodzeństwo ojca i ich dzieci, wnuki) również muszą odrzucać spadek ? Córki dzieci nie posiadają.
Paweł
Szanowny Panie,
Jak wynika z Pana pytania ojciec Pana żony nie był obywatelem niemieckim. Miał tylko obywatelstwo polskie. Jest to istotna okoliczność ze względu na niemieckie prawo prywatne międzynarodowe, które ustala które prawo będzie prawem właściwym dla spraw spadkowych.
Jak wskazują niemieckie przepisy (w szczególności art. 25 ustawy wprowadzającej niemiecki kodeks cywilny – Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuche in der Fassung der Bekanntmachung), w przypadku kiedy zmarły na terenie Niemiec nie miał obywatelstwa niemieckiego to do spadku po tej osobie zastosowanie ma prawo tego kraju, którego obywatelstwo miała osoba zmarła.
Zgodnie z powyższym jeżeli jakiś ewentualny wierzyciel rozpocznie postępowanie spadkowe w niemieckim sądzie to sąd ten powinien zastosować w postępowaniu spadkowym prawo polskie. Również w kwestii odrzucenia spadku zastosowanie znajdzie prawo polskie, ponieważ sprawa odrzucenia i przyjęcia spadku jest niewątpliwie związana ze spadkobraniem.
Prawo niemieckie zastosowanie znalazłoby gdyby ojciec Pana żony posiadał obywatelstwo niemieckie a wówczas i tak do oświadczenia o odrzuceniu spadku zastosowanie miałby termin 6 miesięczny ze względu na to, że według prawa niemieckiego termin na odrzucenie spadku wynosi 6 miesięcy, jeśli spadkobierca na początku tego terminu przebywał za granicą (a tak jest w przypadku Pana żony i jej siostry).
Jak wskazuje art. 1108 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, do jurysdykcji krajowej należą sprawy spadkowe, jeżeli spadkodawca w chwili śmierci był obywatelem polskim lub miał miejsce zamieszkania bądź miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.
Z kolei art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe wskazuje, że spadkodawca w testamencie lub w innym rozrządzeniu na wypadek śmierci może poddać sprawę spadkową swojemu prawu ojczystemu, prawu miejsca swojego zamieszkania albo prawu miejsca swojego zwykłego pobytu z chwili dokonania tej czynności lub z chwili swojej śmierci.
W razie braku wyboru prawa w sprawie spadkowej właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci (ust. 2 art. 64).
Z Pana pytania wynika, że ojciec żony nie pozostawił testamentu, w którym wskazał prawo ma być zastosowane do dziedziczenia po nim. Mając na względzie powyższe przepisy należy stwierdzić, że dla spraw spadkowych związanych z dziedziczeniem po ojcu Pana żony (w tym również dla odrzucenia spadku po nim) również według prawa polskiego zastosowanie będzie miało polskie prawo.
Pana żona oraz jej siostra mogą odrzucić spadek po swoim ojcu. Jeżeli spadek odrzucą to nie będą w ogóle odpowiadać za długi swojego ojca – będą traktowane tak jakby nie dożyły śmierci swojego ojca.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku składa się w ciągu 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o powołaniu do spadku, a więc w przypadku dzieci od chwili dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy.
Oświadczenie można złożyć u notariusza (dowolnego) lub w sądzie w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie – w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym (notarialne poświadczenie podpisu) lub w formie ustnej.
Sądem spadku w sprawie opisanej w pytaniu będzie sąd rejonowy, w okręgu którego znajduje się majątek spadkowy lub Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy jeżeli w Polsce zmarły nie miał żadnego majątku. Wynika to z art. 628 KPC, który wskazuje, że do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy.
Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy będzie właściwym sądem dla wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, gdyby takie postępowanie zostało wszczęte w Polsce.
Jako, że zgodnie z niemieckim prawem do dziedziczenia po osobie zmarłej w Niemczech, która nie posiadała w chwili śmierci obywatelstwa niemieckiego ma zastosowanie prawo państwa, którego obywatelstwo posiadał zmarły, w przypadku wszczęcia postępowania spadkowego w Niemczech dzieci zmarłego będą mogły wykazać przed niemieckim sądem, że zgodnie z prawem polskim odrzuciły spadek po spadkodawcy. Skoro niemiecki sąd stosować będzie prawo polskie to odrzucenie spadku dokonane przed polskim notariuszem lub polskim sądem będzie skuteczne. Sąd niemiecki powinien ocenić te oświadczenia przez pryzmat prawa polskiego.
Z punktu widzenia prawa polskiego, również oświadczenie o odrzuceniu spadku przez syna zmarłego, który jest obywatelem Niemiec powinno być złożone w formie przewidzianej przez prawo polskie. Jednak jeżeli dziecko to złoży oświadczenie o odrzuceniu spadku w formie przewidzianej przez prawo niemieckie to będzie to wystarczające. Art. 25 ust. 1 Prawa prywatnego międzynarodowego wskazuje bowiem, że forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności. Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana. Jeżeli umowę zawierają osoby znajdujące się w chwili złożenia oświadczeń woli w różnych państwach, wystarczy wówczas zachowanie formy przewidzianej dla tej czynności przez prawo jednego z tych państw.
Jeżeli w Polsce zostałby wszczęta sprawa spadkowa to wówczas polski sąd uznałby za skuteczne oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone w Niemczech nawet jeżeli zostałoby ono złożone w formie przewidzianej przez prawo niemieckie a nie polskie.
Gdyby zostało wszczęte postępowanie spadkowe w Niemczech to Pana żona i jej siostra byłyby stronami tego postępowania. Dokumenty jakie składałyby one w niemieckim sądzie (np. notarialny akt odrzucenia spadku po ojcu) powinny być przetłumaczone oraz zaopatrzone w apostille. Apostille pozwala przedłożyć właściwym władzom, urzędom i instytucjom innego państwa – strony konwencji haskiej z 1961 r. o zniesieniu wymogu legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych polskie dokumenty z pominięciem dodatkowych legalizacji.
Odnośnie odrzucenia spadku przez żonę i jej siostrę wskażę, że w przypadku odrzucenia przez nie spadku jako potencjalni spadkobiercy ustawowi będą brani pod uwagę inni członkowie rodziny.
Jako, że nie będzie zstępnych spadkodawcy (w sytuacji, w której żona i jej siostra odrzucą spadek) to w grę jako spadkobiercy ustawowi wchodzą rodzice zmarłego, dzieci rodziców, dalsi zstępni dzieci rodziców, dziadkowie, zstępni dziadków, Skarb Państwa.
Jeżeli te osoby nie odrzucą spadku to mogą ponieść odpowiedzialność za długi spadkowe. Niezłożenie oświadczenia co do spadku w ustawowym terminie, zgodnie z polskim prawem spadkowym, zostanie uznane za przyjęcie spadku wprost. Nie dotyczy to małoletnich i innych osób nie posiadających pełnej zdolności do czynności prawnych oraz takich co do których istnieją przesłanki ubezwłasnowolnienia. Brak oświadczenia spadkowego, w przypadku tych osób, wiąże się z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza czyli odpowiedzialność za długi spadkowe jest ograniczona do wartości aktywów spadku.
Jeżeli wszystkie osoby brane pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi odrzucą spadek to wówczas spadek nabędzie Skarb Państwa, który spadek ten nabędzie z dobrodziejstwem inwentarza.
Jak wspomniałem w sprawie najważniejsze jest to czy zmarły ojciec Pana żony miał czy nie miał obywatelstwo niemieckie. Gdyby okazało się, że jednak miał on obywatelstwo niemieckie to w Niemczech miałoby zastosowanie prawo niemieckie a nie polskie.
Stan prawny na dzień 13.07.2014 r.
