4 lata temu zmarł dziadek który był obywatelem Niemiec. Wszyscy z obawy przed długami które prawdopodobnie mogły by być (dziadek przed śmiercią przebywał w szpitalu)złożyli w konsulacie pismo o zrzeczeniu sie spadku. W Polsce po dziadku pozostał duży wkład mieszkaniowy, czy jest szansa żeby go odzyskać?
Ania
Szanowna Pani!
Jak wynika z przedstawionego oświadczenia złożonego przed niemieckim konsulem, Pani dziadek zmarł w 2009 r. W chwili śmierci dziadek zamieszkiwał w Niemczech. Miał także niemieckie obywatelstwo.
Śmierć dziadka nastąpiła w czasie obowiązywania ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe. Ustawa ta obecnie już nie obowiązuje, ale będzie miała zastosowanie w sprawie – decydujące znaczenie w tej kwestii na chwila śmierci spadkodawcy.
Prawo prywatne międzynarodowe ma znaczenie w sprawie z tego powodu, iż na terenie Polski znajduje się część spadku po dziadku (wkład mieszkaniowy), a zmarły miał obywatelstwo niemieckie. W tej ustawie należy szukać odpowiedzi czy złożone przed niemieckim konsulem oświadczenie o odrzuceniu spadku,
Zgodnie z art. 34 ustawy, w sprawach spadkowych właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci.
Ustalenie tego czy zmarły dziadek miał prócz obywatelstwa niemieckiego również obywatelstwo polskie jest niezwykle istotne. Jeżeli bowiem dziadek posiadał obywatelstwo polskie (nie zrzekł się go i nie został go pozbawiony) to w Polsce do spraw związanych z dziedziczeniem po dziadku będzie miało zastosowanie prawo polskie. Jak bowiem wskazywał art. 2 § 1 Prawa prywatnego międzynarodowego, jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa.
Jeżeli dziadek posiadał obywatelstwo polskie to w Polsce będzie zawsze traktowany tak jakby posiadał tylko to obywatelstwo.
Aby wykazać prawo do spadku, jego części znajdującej się w Polsce (wkład mieszkaniowy) musi Pani przedłożyć prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po dziadku lub notarialne poświadczenie dziedziczenia.
Osoby, które zostaną w tym postanowieniu (notarialnym poświadczeniu dziedziczenia) wskazane jako spadkobiercy dziadka będą mogły żądać wypłacenia wkładu mieszkaniowego.
Bez takiego orzeczenia sądowego, spółdzielnia nie wypłaci wkładu.
Wynika to z tego, że zgodnie z przepisami prawo do spadku można wykazać wyłącznie za pomocą ww. postanowienia sądowego lub notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Z tych dokumentów wynika domniemanie, że osoba (osoby) w nich wskazane są spadkobiercami danej osoby, a zatem przeszły na nie prawa i obowiązki zmarłego.
Stosownie do art. 1108 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (w brzmieniu z chwili śmierci dziadka), do jurysdykcji krajowej należą sprawy spadkowe, jeżeli spadkodawca w chwili śmierci był obywatelem polskim lub miał miejsce zamieszkania bądź miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.
§ 2 art. 1108 KPC wskazywał, że do jurysdykcji krajowej należą również sprawy spadkowe, jeżeli majątek spadkowy albo jego znaczna część znajduje się w Rzeczypospolitej Polskiej.
Powyższej wskazany przepis kodeksu postępowania cywilnego stanowi podstawę do odpowiedzi na pytanie czy sąd polski może zająć się sprawą stwierdzenia spadku po Pani dziadku.
Mając na względzie to co wskazałem powyżej, rozpatrzmy dwie sytuacje:
- Dziadek miał wyłącznie obywatelstwo niemieckie
- Dziadek prócz niemieckiego posiadał obywatelstwo polskie
- Dziadek miał wyłącznie obywatelstwo niemieckie
Jeżeli zmarły dziadek posiadał obywatelstwo wyłącznie niemieckie to w sprawie spadkobrania po nim zastosowanie będzie miało prawo niemieckie, które w tym przypadku jest prawem ojczystym, zarówno w Polsce jak i w Niemczech.
Jako, że Pani dziadek posiadał majątek w Polsce (wkład mieszkaniowy) to sprawa dziedziczenia mogłaby toczyć się przed polskim sądem – zastosowanie tu miałby przepis art. 1108 § 2 KPC.
Jednak należy pamiętać, że jeżeli dziadek nie posiadał obywatelstwa polskiego to sąd (polski) zajmując się sprawą dziedziczenia po Pani dziadku stosowałby prawo niemieckie. I zgodnie z tym prawem ustalałby krąg spadkobierców (ustawowych lub testamentowych), ustalał wysokość udziałów w spadku przypadającego poszczególnym spadkobiercom, jak również według prawa niemieckiego oceniałby złożone oświadczenia co do spadku, w tym oświadczenia o odrzuceniu spadku.
W niemieckim konsulacie złożyła Pani oświadczenie o odrzuceniu spadku po dziadku, w imieniu własnym oraz małoletnich dzieci. To oświadczenie wywołuje skutki prawne zarówno w Niemczech jak i w Polsce. Oczywiście pod warunkiem, że zostało złożone w formie i w terminach określonych w niemieckich przepisach prawnych.
W prawie niemieckim zasadą jest sześciotygodniowy termin na odrzucenie spadku. Ten termin rozpoczyna swój bieg od chwili, w której spadkobierca dowiedział się o powołaniu do spadku i podstawie dziedziczenia.
Oświadczenie złożyła Pani przed niemieckim konsulem, a prawo niemieckie wskazuje, że oświadczenie o odrzuceniu spadku należy złożyć poprzez oświadczenie złożone do protokołu przed sądem spadku albo oświadczenie złożone w sądzie spadku w formie urzędowo poświadczonej. Niemiecki konsul ma prawo poświadczać oświadczenia.
Przyjmuję, że oświadczenie złożone przez Panią zostało złożone w terminie i w formie dopuszczalnej przez prawo niemieckie. Jeżeli zatem dziadek posiadał wyłącznie obywatelstwo niemieckie to zgodnie z prawem niemieckim ani Pani ani Pani dzieci nie dziedziczycie po dziadku. Ze względu na złożone oświadczenie jesteście traktowani tak jakbyście nie dożyli otwarcia spadku (śmierci dziadka).
Oznacza to, że w wyniku spadkobrania nie nabyła Pani praw do wkładu mieszkaniowego, a zatem do części spadku znajdującego się w Polsce.
- Dziadek posiadał obywatelstwo polskie
Jeżeli Pani dziadek posiadał obywatelstwo polskie i niemieckie to mamy do czynienia z sytuacją, w której w Niemczech będzie traktowany jak obywatel niemiecki a w Polsce jak obywatel polski.
Zgodnie z niemieckim prawem, w sprawie spadku po osobie posiadającej podwójne obywatelstwo, zastosowanie znajdzie prawo niemieckie jeżeli osoba ta miała powiązania z Niemcami (w przypadku Pani dziadka tak właśnie jest ze względu na fakt jego zamieszkiwania w Niemczech).
W Niemczech niemiecki sąd oceni krąg spadkobierców po Pani dziadku wedle niemieckiego prawa, a zgodnie z tym zarówno Pani jak i Pani dzieci nie dziedziczycie ze względu na odrzucenie spadku.
Natomiast w Polsce, ze względu na to, ze dziadek będzie traktowany jak obywatel polski sąd zastosuje polskie prawo spadkowe.
Według polskiego prawa sąd oceni jaki jest porządek dziedziczenia, kwestie przyjęcia lub odrzucenia spadku, ocenę możności przyjęcia i odrzucenia spadku, dopuszczalność częściowego przyjęcia lub odrzucenia spadku, treść składanego w tym względzie oświadczenia woli, granice czasowe, w jakich może być ono złożone, skutki przyjęcia lub odrzucenia, wpływ wad oświadczenia woli na skuteczność przyjęcia lub odrzucenia spadku, a także tego, czy przyjęcia spadku wprost może dokonać osoba fizyczna niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych.
W toku ewentualnego postępowania przed polskim sądem, sąd ten będzie oceniał czy złożone przez Panią oświadczenie, przed niemieckim konsulem, o odrzuceniu spadku po dziadku, wywołuje skutki prawne według prawa polskiego.
Jak wskazywał art. 12 Prawa prywatnego międzynarodowego, forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności. Wystarcza jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana.
Aby uznać, że skutecznie odrzuciła Pani spadek po dziadku musiałaby Pani złożyć to oświadczenie w formie przewidzianej przez polskie prawo. Polskie prawo przewiduje, że oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno być złożone w terminie 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule swojego powołania do spadku. Oświadczenie powinno być złożone w formie notarialnej lub w sądzie w formie ustnej lub pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym.
Nie wchodząc w dywagacje odnośnie tego czy poświadczenie podpisu dokonane przez niemieckiego konsula na oświadczeniu złożonym przed nim może być traktowane jak urzędowe poświadczenie (moim zdaniem nie), to zakładam, że nie przesłała Pani tego oświadczenia do polskiego sądu spadku.
Jako, że dla skuteczności oświadczenia o odrzuceniu spadku składanego w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym koniecznym jest złożenie tego oświadczenia w sądzie spadku w terminie 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o tytule swojego powołania do spadku to fakt, iż Pani nie przesłała tego oświadczenia do sądu spadku oznacza, że oświadczenie to nie wywołuje skutków prawnych.
Na marginesie dodam, że Pani oświadczenie odnośnie odrzucenia spadku w imieniu małoletnich dzieci nie wywołałoby skutków prawnych ze względu na to, że zostało ono złożone bez koniecznego zezwolenia sądu rodzinnego.
Jak wskazują bowiem przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a właściwie jego art. 101 § 3, rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.
To, że złożyła Pani oświadczenie w imieniu dzieci o odrzuceniu spadku, co niewątpliwie jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd majątkiem dziecka, bez zezwolenia sądu opiekuńczego sprawia, że nawet gdyby uznać, że Pani odrzuciła spadek (przyjmując taką fikcję) to dzieci z całą pewnością tego spadku, w rozumieniu prawa polskiego nie odrzuciły.
Resumując – w myśl prawa polskiego nie złożyła Pani skutecznego oświadczenia o odrzuceniu spadku po dziadku.
Spadek ten nabyli spadkobiercy ustawowi dziadka (o ile nie pozostawił testamentu) – jego małżonka (o ile ją miał) i dzieci, a jeżeli któreś z dzieci nie dożyło śmierci to jego dzieci.
Według prawa polskiego jest Pani spadkobierczynią swojego dziadka i nabywa Pani prawa do wkładu (części wkładu jeżeli dziedziczy Pani z innymi osobami) jeżeli Pani rodzic – dziecko dziadka nie dożyło jego śmierci lub odrzuciło spadek lub zostało wyłączone od dziedziczenia.
W chwili obecnej koniecznym jest ustalenie czy Pani dziadek miał w chwili śmierci polskie obywatelstwo. Odpowiedź na to pytanie pomoże ustalić czy Pani (ewentualnie Pani rodzic) nabył uprawnienie do spadku po dziadku a tym samym do wkładu mieszkaniowego.
Jak ustalić czy dziadek miał obywatelstwo polskie. W tym względzie zastosowanie znajdzie ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim.
Zgodnie z ustawą osoba której postępowanie dotyczy lub podmiot, który wykaże interes prawny lub ciążący na nim obowiązek uzyskania decyzji może wystąpić do wojewody właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej osoby, której postępowanie dotyczy o wydanie decyzji potwierdzającej obywatelstwo. Jeżeli osoba nigdy nie zamieszkiwała w Polsce to decyzję wydaje wojewoda mazowiecki.
Wniosek potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego, składany na specjalnym formularzu, musi zawierać dane osoby, której potwierdzenie dotyczy, i jej wstępnych do drugiego stopnia (czyli rodziców i dziadków) oraz informacje o istotnych okolicznościach niezbędnych do ustalenia stanu faktycznego i prawnego.
Do wniosku należy dołączyć akta stanu cywilnego (m. in. akt zgonu dziadka, akt urodzenia spadkobiercy lub małżeństwa jeżeli dotyczy to zamężnych kobiet).
Aby uzyskać decyzję należy wykazać interes prawny – w przypadku Pani (Pani rodzica) – spadkobiercy dziadka, interes prawny w potwierdzeniu posiadania przez zmarłego dziadka obywatelstwa polskiego polega na tym, że informacja o posiadaniu lub nie tego obywatelstwa jest rozstrzygająca dla określenia jurysdykcji w sprawie spadkowej po dziadku oraz prawa jakie powinno zostać zastosowane.
Wskażę jeszcze, że jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu o sygn. akt CSK 253/11, zgromadzenie materiału procesowego niezbędnego do oceny istnienia (bądź nieistnienia) bezwzględnych przesłanek procesowych, w tym wypadku jurysdykcji sądów polskich, nie jest zaś zadaniem wyłącznie stron, uczestników postępowania, ale także sądu. Wchodzi tu bowiem w rachubę także istotny interes publiczny, polegający na respektowaniu właściwości międzynarodowej przez sądy.
Jeśli więc sąd polski ma wątpliwości co do istnienia przesłanek procesowych, to powinien wyjaśnić sam te wątpliwości, przeprowadzić stosowne ustalenia z własnej inicjatywy (z urzędu), w tym zwrócić się do właściwego urzędu o dokumenty.
Mając na względzie powyższe orzeczenie Sądu Najwyższego wskażę, że w sprawie spadkobierca dziadka – Pani lub Pani rodzic może wystąpić do sądu spadku (będzie to Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie) z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po dziadku. W toku tego postępowania sąd będzie musiał ustalić czy dziadek miał obywatelstwo polskie co niezbędne będzie do ustalenia, które prawo, polskie czy niemieckie, będzie miało zastosowanie w sprawie.
Stan prawny na dzień 11.10.2015 r.
