Mój ojciec zmarł w końcu stycznia tego roku pozostawiając tylko duże długi. Ja i moja siostra odrzuciłyśmy spadek. Pozostaje sprawa moich dwojga dzieci. Wiem, że moja pełnoletnia córka musi także w ciągu 6 miesięcy odrzucić spadek i wiem, jak należy to zrobić. Nie bardzo natomiast rozumiem sytuację mojego 16 letniego syna. Zostałam poinformowana, że chroni go prawo. Jaki jest zakres tej ochrony i czy należy mimo wszystko odrzucić spadek także w jego imieniu? Jak należy to zrobić? Mieszkam od wielu lat w Anglii, nie jestem nigdzie w Polsce zameldowana, mój syn urodził się w Anglii i nigdy w Polsce nie mieszkał i nie był zameldowany. W Polsce mam tylko siostrę, która mieszka w Białymstoku, tam też mieszkał mój ojciec. Do kogo i w jakiej formie kierować wniosek o odrzucenie spadku w imieniu mojego syna? Czy można to zrobić listownie? Czy adres do korespondencji może być w Anglii, czy musi być w Polsce? Czy muszę w jakimś momencie przyjechać do Polski? Jak to wszystko załatwić na odległość i zmieścić się w terminie 6 miesięcy?
Beata
Szanowna Pani,
Jako, że odrzuciła Pani spadek po swoim ojcu to jest Pani traktowana tak jakby nie dożyła Pani śmierci swojego ojca. W takim wypadku jako spadkobiercy ustawowi brane są pod uwagę Pani dzieci.
Pani dzieci mają 6 miesięcy na złożenie oświadczenia co do tego czy spadek przyjmują wprost, czy przyjmują go z dobrodziejstwem inwentarza czy też spadek odrzucają (oczywiście oświadczenie w imieniu małoletnich dzieci składają ich przedstawiciele ustawowi).
Ochrona małoletnich dzieci polega na tym, że w przypadku nie złożenia żadnego oświadczenia co do spadku w terminie 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o tytule ich powołania do spadku, to uznaje się, że niepełnoletni nabył spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
W przypadku osób pełnoletnich uznaje się, w przypadku niezłożenia oświadczenia w terminie, że nabyli oni spadek wprost, a więc z pełną odpowiedzialnością za długi spadkowe.
Powyższe wynika z przepisu art. 1015 Kodeksu cywilnego, który w § 1 wskazuje, że oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
Natomiast stosownie do § 2 tego artykułu, brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tyko do wysokości wartości stanu czynnego spadku, a więc aktywów spadku.
Jeżeli zatem zmarły nie miał żadnego majątku w chwili śmierci a tylko same długi to odpowiedzialność spadkodawcy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza będzie ograniczona do wartości 0, a więc de facto spadkobierca nie poniesie odpowiedzialności za długi.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza dobrze chroni interesy spadkobierców. Nie odpowiedzą oni za długi spadkowe ponad to co uzyskali w spadku (o ile będą jakieś aktywa spadku).
Skład spadku ustalony zostanie w spisie inwentarza, który jest sporządzany przez komornika.
Należy pamiętać jednak, że przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza wiąże się z koniecznością aktywności w ewentualnych sprawach związanych z długami spadkowymi.
Jeżeli wierzyciel wystąpi z pozwem o zapłatę długu spadkodawcy to sąd wyda orzeczenie w tej sprawie (nakaże spadkobiercy zapłatę długu). Spadkobierca powinien się postarać w takiej sytuacji o ograniczenie wykonalności orzeczenia do stanu czynnego spadku. Również powinien się o to postarać jeżeli została wszczęta, jeszcze przed śmiercią spadkodawcy, egzekucja.
Jako, że Pani dziecko mieszka w Anglii przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza może się wiązać z problemami związanymi z koniecznością uczestnictwa w postępowaniach sądowych.
Dlatego, jeżeli faktycznie w skład spadku nie wchodzi żadnej majątek, lepszą opcją byłoby odrzucenie spadku w imieniu małoletniego syna. Odrzucenie spadku sprawi, że tak jak i Pani, syn nie będzie brany pod uwagę jako spadkobierca Pani ojca.
Może zatem Pani złożyć w imieniu swojego niepełnoletniego syna oświadczenie o odrzuceniu spadku po jego dziadku. Jednak, aby złożyć skuteczne oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego syna musi Pani wcześniej uzyskać zgodę sądu rodzinnego na złożenie tego oświadczenia. Wynika to z art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który wskazuje, że rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.
Odrzucenie spadku w imieniu dziecka jest bezsprzecznie czynnością przekraczającą zwykły zarząd majątkiem dziecka. Czynność prawna przekraczająca zwykły zarząd majątkiem dziecka dokonana bez zezwolenia sądu, jest nieważna.
Nawet jeżeli oboje rodzice zgadzają się co do odrzucenia spadku w imieniu dziecka to koniecznym jest uzyskanie zezwolenia sądu opiekuńczego w tym zakresie.
Zapewne nie zrzekła się Pani polskiego obywatelstwa i dlatego jest Pani obywatelką RP. Oznacza to, że również Pani małoletni syn jest polskim obywatelem, co wynika z tego, że w polskim prawie małoletni nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie, w przypadku gdy co najmniej jedno z rodziców jest obywatelem polskim (art. 14 pkt 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz.U. z 2012 r., poz.161).
Stosownie do art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. z 2011 r., Nr 80, poz. 432), jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa. Jako obywatel RP Pani syn podlega zatem prawu polskiemu.
Biorąc pod uwagę przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (art. 11063) oraz Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000, należy wskazać, że sądem właściwym do wydania zezwolenia na złożenie w imieniu syna oświadczenia o odrzuceniu spadku będzie sąd polski.
Zgodnie z Rozporządzeniem generalnie w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej właściwym jest sąd miejsca zamieszkania dziecka (w Pani przypadku Anglia), ale Rozporządzenie nie znajduje zastosowania w sprawach dziedziczenia.
Polski sąd, który jest właściwy do rozpatrzenia sprawy zezwolenia na odrzucenie w imieniu małoletniego spadku to Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy w Warszawie.
Miejscem zamieszkania Pani syna jest Wielka Brytania. Stosownie zaś do art. 569 § 1 KPC, właściwy wyłącznie jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania - sąd opiekuńczy miejsca jej pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy - właściwy jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy.
Jeżeli Pani chce odrzucić spadek w imieniu małoletniego syna musi Pani najpierw złożyć w sądzie opiekuńczym w Warszawie wniosek o wydanie zezwolenia na tą czynność.
W postępowaniu wszczętym po złożeniu wniosku uczestnikami postępowania będzie Pani i ojciec dziecka (o ile jest znany).
W uzasadnieniu wniosku powinna Pani wskazać wszystkie okoliczności, które sprawiają, że odrzucenie spadku w imieniu dziecka będzie działaniem dla jego dobra i nie zagraża jego interesom. Należy zatem wskazać, że spadkobiercy brani pod uwagę w pierwszej kolejności (dzieci spadkodawcy) odrzuciły spadek. Należy wskazać, że w skład spadku po dziadku Pani syna nie wchodzą żadne aktywa. Należy wskazać długi zmarłego (najlepiej jeżeli byłyby to potwierdzone dokumentami).
Opłata od wniosku wynosi 40 zł. Opłatę można uiścić na za pomocą znaków opłaty sądowej, w kasie sądu lub przekazem na rachunek sądu.
Jako, że mieszka Pani poza granicami Polski to koniecznym będzie ustanowienie do sprawy pełnomocnika do doręczeń lub pełnomocnika procesowego. Sąd nie doręcza bowiem pism sądowych poza granice kraju.
Pełnomocnikiem do doręczeń może być jakakolwiek osoba, pełnomocnikiem procesowym może być adwokat, radca prawny czy osoba bliska (wstępni, zstępni, rodzeństwo).
Aby sąd wydał postanowienie o zezwoleniu na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zakres zarządu majątkiem dziecka koniecznym jest przeprowadzenie rozprawy. Jeżeli nie będzie Pani mogła osobiście stawić się w sądzie w Warszawie to może Pani wnosić o przesłuchanie Pani przez polskiego konsula w UK.
Jak już wskazałem, dopiero po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego będzie Pani mogła złożyć w imieniu dziecka oświadczenie o odrzuceniu spadku.
Art. 1018 § 3 KC wskazuje, że oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. W sądzie można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.
Tak więc Pani oświadczenie o odrzuceniu w imieniu syna spadku może być złożone:
- w sądzie spadku w Polsce (sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy). To oświadczenie może być złożone w sądzie ustnie lub pisemnie z podpisem urzędowo poświadczonym. Złożenie ustnego oświadczenia wymaga obecności w sądzie. Natomiast złożenie pisemnego oświadczenia nie wymaga obecności w sądzie. Tu wskażę, że podpis może urzędowo poświadczyć notariusz, ale także konsul RP (stosownie do art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej, konsul poświadcza własnoręczność podpisów i znaków ręcznych na dokumentach).
- przed notariuszem. Może to być notariusz polski lub angielski.
Jeżeli oświadczenie miałoby być składane przed notariuszem angielskim to należy pamiętać o uzyskaniu poświadczenia Apostille. To poświadczenie wydaje w Wielkiej Brytanii biuro legalizacyjne Foreign & Commonwealth Office.
Wydany w Wielkiej Brytanii dokument urzędowy (np. akt notarialny z oświadczeniem o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka) zaopatrzony w Apostille może być bezpośrednio przedłożony właściwym władzom, urzędom i instytucjom w Polsce.
Składając oświadczenie o odrzuceniu spadku należy pamiętać, że stosownie do art. 641 § 1 KPC, oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać:
- imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania
- tytuł powołania do spadku
- treść złożonego oświadczenia
Natomiast stosownie do § 2 art. 641 KPC, oświadczenie powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowywania testamentów.
Przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone (641 § 3 KPC).
W moim doświadczeniu zawodowym spotkałem się wiele razy z tym, że oświadczenia złożone przed zagranicznym notariuszem, w swojej treści miały braki, które uniemożliwiały uznanie tych oświadczeń za ważne oświadczenia o odrzuceniu spadku. Wiele problemów jest także z urzędnikami odpowiadającymi polskiej funkcji notariusza, zwłaszcza z krajów o innej kulturze prawnej.
W sprawie może Pani również ustanowić pełnomocnika do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Pełnomocnictwo to powinno być w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnikiem może być np. Pani siostra, która po uzyskaniu pełnomocnictwa może złożyć oświadczenie przed notariuszem w Polsce lub przed sądem.
Jeżeli chciałaby Pani ustanowić pełnomocnika to powinna Pani wystąpić do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wydanie zezwolenia na złożenie w imieniu syna oświadczenia o odrzuceniu spadku oraz o ustanowienie w tej sprawie pełnomocnika w osobie np. Pani siostry.
Stan prawny na dzień 1.12.2014 r.
