Artykuły

Odrzucenie spadku przez osoby mieszkające poza granicami Polski

Jestem obywatelką Kanady.  Mieszkam w Kanadzie od 20-tu lat.  Mój polski paszport i dowód osobisty są nieważne od wielu lat.  Nie posiadam innych polskich dokumentów.  Nawet nie wiem, czy jestem obywatelem polskim.
Moj wujek zmarł w kwietniu tego roku.  Zostawił ponad 700.000 zł długu.  Z tego co wiem jego zona i dzieci odrzucili spadek, ale nie mam co do tego pewności, bo nie utrzymuję kontaktu z tą stroną mojej rodziny.  
Mój ojciec, ja i moja siostra (także mieszkają w Kanadzie) nie otrzymaliśmy żadnego powiadomienia z sądu.  Możliwe, że nasze istnienie zostało utajone.
Co sie w takim przypadku ze mną, moim ojcem i siostrą stanie? Czy muszę złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku?  Ile czasu nam pozostało na złożenie tego oświadczenia?  Czy damy radę uchronić się od odpowiedzialności za długi mojego wujka?


Gabriela

 

 


 

 

Szanowna Pani,


Okoliczność, że Pani polski paszport i dowód osobisty utraciły ważność nie jest równoznaczna z utratą obywatelstwa polskiego.
Jeżeli nie zrzekła się Pani obywatelstwa polskiego to jest Pani nadal obywatelem Rzeczpospolitej Polskiej.
Na marginesie dodam, że z wnioskiem o wydanie paszportu może się Pani zwrócić do konsulatu RP w Kanadzie.


Niezależnie od tego czy jest Pani obywatelem polskim czy nie (myślę, że Pani jest) nie ma to żadnego wpływu na Pani sytuację prawną w zakresie spadkobrania po wujku. Dziedziczenie ustawowe według prawa polskiego opiera się na więzach krwi i jest niezależne od obywatelstwa osób wchodzących do kręgu spadkobierców ustawowych.


Stosownie do art. 1012 Kodeksu cywilnego, spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.  
Art. 1020 KC wskazuje, że spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. 


Jak rozumiem zmarły wujek jest bratem Pani ojca. Spadkobiercami ustawowymi wujka, w pierwszej kolejności, są jego żona oraz dzieci. Jeżeli odrzucili (odrzucą) oni spadek po swoim ojcu i mężu, wówczas jako spadkobiercy ustawowi, w grę będą wchodzić rodzice wujka, a jeżeli oni zmarli przed nim, to dzieci rodziców, a więc także Pani tata.
Kiedy tata odrzuci spadek po swoim bracie, wówczas w grę jako spadkobiercy ustawowi wchodzą jego dzieci, a więc Pani i siostra.
Jeżeli i Panie odrzucą spadek to jako spadkobiercy ustawowi będą wchodzić Pań dzieci (o ile Panie je posiadacie). Jeżeli i te dzieci odrzucą spadek to wówczas jako spadkobiercy ustawowi mogą występować zstępni dziadków wujka.
Jeżeli wszystkie osoby wchodzące w grę jako spadkobiercy ustawowi odrzucą spadek, to spadek po wujku odziedziczy gmina jego ostatniego miejsca zamieszkania.


Tak więc Pani tata oraz Pani i siostra będziecie brani pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi wujka wówczas kiedy jego żona i dzieci (ewentualnie wnuki) odrzucą spadek.


Zgodnie z art. 1015 § 1 KC, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.  


Jak wynika z powyższego przepisu termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku po wujku to 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się przez spadkobiercę o powołaniu do spadku.
Tak więc Pani tata będzie miał 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku po bracie, od chwili, w której dowie się, że na skutek odrzucenia spadku przez żonę i dzieci brata, jest brany pod uwagę jako spadkobierca ustawowy.
Pani i siostra będziecie miały natomiast 6 miesięcy na złożenie oświadczenia, od chwili kiedy dowiecie się o odrzuceniu spadku przez Waszego tatę.


Zwrócę uwagę na istotne w Pani sprawie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
Art. 641 § 2 KPC, wskazuje, że oświadczenie powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowywania testamentów.


Z kolei art. 643 KPC mówi, że o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zawiadamia się wszystkie osoby, które według oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia, choćby w dalszej kolejności. 


Jeżeli więc najbliższa rodzina zmarłego wujka złożyła oświadczenia o odrzuceniu spadku po nim, to powinni też wskazać dalszych spadkobierców ustawowych.
Oczywiście sąd powiadomi tatę oraz Panią i siostrę pod warunkiem, że Państwa adresy zostały wskazane przez składających oświadczenie.


Jeżeli zostanie wszczęte postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku to, zgodnie z art. 670 KPC, sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkobierca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia.
Sąd zapewne wezwie spadkobierców na rozprawę w celu odebrania od nich zapewnień spadkowych.
Stosownie do art. 671 § 1 KPC, za dowód, że nie ma innych spadkobierców, może być przyjęte zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę.
Jak wskazuje § 2 art. 671 KPC, w zapewnieniu zgłaszający się powinien złożyć oświadczenie co do wszystkiego, co mu jest wiadome:

  1. o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nim
  2. o testamentach spadkodawcy

Oświadczenie pod względem skutków karnych jest równoznaczne ze złożeniem zeznań pod przyrzeczeniem. Sąd uprzedzi o tym spadkobiercę. (art. 671 § 3 KPC).


Oczywiście istnieje może także zaistnieć taka sytuacja, że faktycznie najbliżsi zmarłego wujka oświadczą nieprawdę tzn. oświadczą, że nie miał on rodzeństwa.
Istnieje także możliwość, że w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po wujku sąd stwierdzi, że spadek po nim nabył Pani ojciec. Może się to zdarzyć w sytuacji odrzucenia spadku przez żonę i dzieci zmarłego, kiedy na skutek braku informacji o Państwa miejscu zamieszkania w Kanadzie, sąd wyda orzeczenie bez Państwa osobistego uczestnictwa w sprawie (jeżeli adres strony nie jest znany to wówczas sąd ustanawia kuratora dla nieznanej z miejsca pobytu strony).


Moim zdaniem nie powinniście się Państwo obawiać poniesienia odpowiedzialności za długi spadkowe wujka ze względu na niezłożeni oświadczeń o odrzuceniu spadku.
W Państwa przypadku termin 6 miesięcy na złożenie oświadczenia (w szczególności dla taty) rozpocznie się w chwili kiedy oficjalnie dowie się o tym, że na skutek tego, że żona i dzieci spadkodawcy odrzucili spadek, wchodzi w grę jako spadkobierca ustawowy.


W chwili obecnej macie Państwo przypuszczenia, a nie pewną informację odnośnie odrzucenia spadku przez spadkobierców w pierwszej kolejności.


Podkreślę, że termin na złożenia oświadczenia co do spadku rozpoczyna się nie w chwili śmierci spadkodawcy, nie w chwili złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez spadkobiercę w bliższej kolejności lecz w chwili kiedy spadkobierca dowie się o tym, że spadek został odrzucony przez spadkobiercę w bliższej kolejności.


Wskażę tu uchwałę Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 15 stycznia 1991 r., sygn. akt. III CZP 75/90 (OSNCP 1991/5-6 poz. 68), gdzie wskazano, że początkiem terminu, o jakim mowa w § 1 art. 1015 KC, jest dzień, w którym dany spadkobierca dowiedział się o tytule powołania do spadku (art. 926 KC). W poszczególnych sytuacjach jednak ta data może się kształtować odmiennie. Dla spadkobiercy ustawowego dzień ten jest zwykle tożsamy z dniem dowiedzenia się przezeń o śmierci spadkodawcy (art. 924, 925 KC), gdy już wówczas nie obca mu była znajomość stosunków rodzinnych - na których opiera się powołanie go w określonej kolejności do dziedziczenia z ustawy (art. 931 i nast. KC). Jeżeli taki spadkobierca wiedział o istnieniu innych osób, które wyłączają go od dziedziczenia z ustawy, to omawiany termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku rozpocznie się później, to jest od dnia, w którym dowiedział się o uznaniu za niegodnego dziedziczenia spadkobiercy wyłączającego (art. 928 § 1 KC), czy też od dnia, w którym osoba mająca silniejsze od niego prawa spadkowe odrzuciła spadek (art. 1020 KC).


W Państwa sytuacji początkiem terminu do złożenia oświadczeń o odrzuceniu spadku będzie chwili, w której w sposób jednoznaczny i pewny (a wiec np. z oficjalnego pisma) uzyskacie wiadomość o tym, że spadkobiercy w bliższej kolejności odrzucili spadek. Może to także się zdarzyć nawet po wydaniu przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, np. jeżeli zgłoszą się do Państwa wierzyciele z roszczeniami.


W chwili obecnej możecie się Państwo skontaktować z sądem rejonowym miejsca zamieszkania zmarłego wujka z prośbą o udzielenie informacji odnośnie tego czy złożono w nim oświadczenia o odrzuceniu spadku po wujku.
Art. 640 § 1 KPC wskazuje, że oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz lub sąd prześle niezwłocznie oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku.  
Jeżeli więc bliska rodzina zmarłego wujka złożyła oświadczenia o odrzuceniu spadku po nim to powinny one znajdować się w sądzie spadku, a więc w sądzie rejonowym ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego.


Jako, że kwota zadłużenia wujka jest dość spora to zapewne wierzycielom będzie zależało na uzyskaniu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Jeżeli żona i dzieci wujka odrzucą spadek to Państwo (w pierwszej kolejności tata) powinniście być stronami tego postępowania.
Jeżeli Państwa adresów nie da się ustalić to w toku postępowania zostanie ustanowiony kurator.
Możecie Państwo kontaktować się, np. raz w miesiącu, z sekretariatem wydziału cywilnego sądu ostatniego miejsca zamieszkania w celu uzyskania informacji o tym czy postępowanie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku po wujku zostało wszczęte. Jeżeli takie postępowanie zostanie wszczęte to wówczas w toku tego postępowania możecie Państwo, jeżeli okaże się, że bliżsi spadkobiercy złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku, złożyć własne oświadczenia o odrzuceniu spadku.


Jak już wspomniałem w Państwa przypadku termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku rozpocznie się kiedy uzyskacie Państwo pewną wiadomość o tym, że tata na skutek odrzucenia spadku przez żonę i dzieci wujka, jest brany pod uwagę jako spadkobierca ustawowy.
Jeżeli w Polsce zostanie wszczęte postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku to powinniście Państwo wiedzieć, że oświadczenia co do spadku, mogą być składane w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku. 


Stosownie do art. 1018 § 3 KC, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym. 


Jako, że mieszkacie Państwo w Kanadzie to zapewne złożenie ustnego oświadczenia o odrzuceniu spadku po wujku nie będzie możliwe.
Pozostaje Państwu złożyć to oświadczenie przed notariuszem lub w sądzie w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym.


Kanada nie jest stroną Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz. U. z 2005, Nr 112, poz. 938). Z tego powodu jeżeli oświadczenie o odrzuceniu spadku miałoby zostać złożone w formie aktu notarialnego to należałoby w tym celu udać się do miejscowego notariusza w celu uzyskania aktu notarialnego, a następnie zalegalizowanie go przez polskiego konsula.
W celu przedstawienia dokumentu do legalizacji w Konsulacie RP w Kanadzie dokument urzędowy powinien być potwierdzony przez właściwy urząd prowincji, w której został sporządzony lub Ministerstwo Spraw Zagranicznych Kanady w Ottawie.
Należy także wskazać, że oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone przed kanadyjskim notariuszem i zalegalizowane przez konsula będzie wywierało skutki prawne w Polsce, o ile to oświadczenie w swojej treści będzie zgodne z polskimi przepisami (będzie spełniało wymagania stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego).
Oczywiście jeżeli akt notarialny zostanie sporządzony w języku angielskim lub francuski to koniecznym będzie tłumaczenie przysięgłe tego aktu.


Możecie Państwo sporządzić pisemne oświadczenia o odrzuceniu spadku po wujku, a następnie udać się do konsulatu RP w celu urzędowego potwierdzenia podpisu. Po tym potwierdzeniu można przesłać oświadczenie o odrzuceniu spadku do sądu spadku, a więc sądu rejonowego miejsca zamieszkania zmarłego wujka.
Opłata sądowa w Polsce od wniosku o przyjęcie oświadczenia o odrzuceniu spadku, również tego składanego w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym wynosi 50 zł (na stronie internetowej sądu powinniście Państwo znaleźć nr konta bankowego).


Wskazać należy także, że stosownie do art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr 215, poz. 1823 ze zm.), konsul wykonuje czynności notarialne, a w szczególności:

  1. sporządza i poświadcza wypisy, odpisy, wyciągi i kopie dokumentów
  2. poświadcza własnoręczność podpisów i znaków ręcznych na dokumentach
  3. poświadcza datę okazania dokumentów, pozostawania osoby przy życiu lub w określonym miejscu oraz stawiennictwo lub niestawiennictwo osoby
  4. przyjmuje oświadczenia

Stosownie do ust. 4 art. 19 ustawy, konsul może sporządzić akt notarialny pod warunkiem uzyskania od Ministra Sprawiedliwości pisemnego upoważnienia wydanego na wniosek ministra właściwego do spraw zagranicznych.
Podejrzewam, że ewentualne uzyskanie zgody na sporządzenie aktu notarialnego przez konsula może być trudne. Dlatego moim zdaniem, w grę wchodzą dwie wyżej wskazane formy złożenia oświadczenia.


Jako, że złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku wymaga wizyty w konsulacie, myślę, że złożenie tego oświadczenia w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym (przez konsula) będzie najlepszym sposobem (legalizacja jest bardziej skomplikowana, czasochłonna i zapewne droższa).


W piśmie przewodnim do oświadczeń o odrzuceniu spadku możecie Państwo wskazać, że składacie Państwo swoje oświadczenia ze względu na to, że uzyskaliście wiadomość, że bliżsi spadkobiercy wujka odrzucili spadek.


Proszę pamiętać, aby w oświadczeniach o odrzuceniu spadku wskazać, stosownie art. 641 § 1 KPC:   

  1. imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania
  2. tytuł powołania do spadku – czy jest to dziedziczenie ustawowe czy testamentowe
  3. treść złożonego oświadczenia – „oświadczam, że odrzucam spadek po ….”

Jak już wskazałem powyżej zgodnie z § 2 art. 641 KPC, oświadczenie powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowywania testamentów.


Jeżeli zdecydujecie się Państwo złożyć oświadczenia w sądzie przed uzyskaniem pewnej (oficjalnej) informacji o tym, że żona i dzieci spadkodawcy odrzucili spadek to problem może zrodzić się z § 3 art. 641 KPC, który wskazuje, że przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone. 


Jako, że mieszkacie Państwo poza granicami Polski może koniecznym być ustanowienie przez Państwa, w toku postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku, pełnomocnika do doręczeń lub pełnomocnika procesowego.


Powyższe wynika z tego, że polskie przepisy wskazują, że sąd nie doręcza korespondencji sądowej za granicę. Strona mieszkająca poza granicami kraju musi wskazać pełnomocnika do doręczeń – tej właśnie osobie będzie doręczana korespondencja sądowa ze skutkiem takim jakby doręczenie nastąpiło do rąk strony postępowania.
Stosownie bowiem do art. 11355 § 1 KPC, strona mająca miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedzibę za granicą, jeżeli nie ustanowiła pełnomocnika do prowadzenia sprawy zamieszkałego w Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązana jest wskazać w Rzeczypospolitej Polskiej pełnomocnika do doręczeń.
Zgodnie zaś z § 2 art. 11355, w razie niewskazania pełnomocnika do doręczeń, przeznaczone dla tej strony pisma sądowe pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia. Stronę należy o tym pouczyć przy pierwszym doręczeniu. Strona powinna być również pouczona o możliwości złożenia odpowiedzi na pismo wszczynające postępowanie i wyjaśnień na piśmie oraz o tym, kto może być ustanowiony pełnomocnikiem.


Natomiast art. 87 § 1 KPC wskazuje, iż pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
Tylko osoby wymienione w art. 87 § 1 KCP mogą Państwa reprezentować przed sądem w toku postępowania. Aby osoby te mogły Państwa reprezentować w sądzie należy udzielić pełnomocnictwa (wystarczy zwykła forma pisemna). W pełnomocnictwie należy wskazać, że jest to pełnomocnictwo procesowe – do reprezentacji przed sądem. Opłata skarbowa od pełnomocnictwa wynosi 17 zł. Nie trzeba jej uiszczać jeżeli pełnomocnikiem procesowym ustanowiony jest członek rodziny wymieniony w przepisie.


Zwrócę uwagę, że pełnomocnikiem do doręczeń, w przeciwieństwie do pełnomocnika procesowego, może być dowolna osoba – może to być adwokat, członek rodziny, ale także jakakolwiek inna osoba. Pełnomocnika do doręczeń nie trzeba ustanawiać jeżeli strona ustanowiła pełnomocnika procesowego – zgodnie z przepisami jeżeli strona ustanowiła pełnomocnika to korespondencja z sądu jest mu doręczana.


Myślę, że w Państwa sprawie działania należałoby rozpocząć od próby kontaktu z rodziną zmarłego wujka. Osobom tym ze względu na to, że prawdopodobnie odrzuciły spadek po  wujku nie powinno zależeć nad zatajaniem przed Państwem tej informacji (no chyba, że ze złośliwości).
Jeżeli nie uda się ustalić nic z rodziną to można próbować dowiedzieć się, choćby telefonicznie, w sądzie spadku czy zostały złożone w nim oświadczenia spadkowe bliskiej rodziny wujka lub wniosek o stwierdzenie nabycia spadku.
Jak już wspomniałem jeżeli dług jest spory to można się spodziewać, że wierzyciele chcąc egzekwować dług od spadkobierców złożą w sądzie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Tylko bowiem posiadając takie postanowienie będą mogli skutecznie egzekwować zaległość od następców prawnych wujka.
Dla Państwa termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku zacznie biec od chwili kiedy to tata dowie się z oficjalnego źródła (np. z sądu) o tym że w związku z odrzuceniem spadku przez żonę i dzieci wujka jest brany pod uwagę jako jego spadkobierca. Dla Pani i Pani siostry termin rozpocznie się z chwilą dowiedzenia się o odrzuceniu spadku przez tatę.

 


Stan prawny na dzień 8.10.2012 r.





  • Data2012-05-11
  • AutorŁukasz Obrał

Zadaj pytanie prawnikowi

regulamin
Jeśli chcesz dodać więcej załączników wyślij e-mail na kontakt@prawo-porady.pl