Artykuły

Żyłam w konkubinacie z mężczyzną, który zginął w wypadku drogowym (byłam wtedy w ciąży). Dziecko się urodziło, sądownie ustalono ojcostwo, jestem w trakcie przeprowadzania sprawy spadkowej. Pieniądze z odprawy oraz świadczeń ze stosunku pracy zostały wypłacone rodzicom mojego konkubenta - dodam, że nie spełniają warunków o których mówi ustawa (nie byli utrzymywani przez mojego konkubenta, nie mieszkali razem, z tytułu śmierci syna nie maja prawa do renty i emerytury. Czy mogę ubiegać się w imieniu mojego syna o wypłatę tych świadczeń?

Maria

Szanowna Pani,

W wyniku śmierci Pani partnera i ojca Pani dziecka stosunek pracy wygasł. W związku ze śmiercią pracownika na pracodawcy ciąży obowiązek wypłacenia odprawy pośmiertnej, a także wypłacenia należności związanych ze stosunkiem pracy (np. wynagrodzenie, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, ekwiwalent za urlop, premie, nagrody, itp.).

W pierwszej kolejności należy ustalić krąg osób uprawnionych do uzyskania od pracodawcy w/w świadczeń.

Art. 63¹ § 2 Kodeksu pracy wskazuje, że prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika, w równych częściach, na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku.

Z kolei stosownie do art. 93 § 1 KP, w razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby, rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna.
Zgodnie z § 4 art. 93 KP, odprawa pośmiertna przysługuje następującym członkom rodziny pracownika:
1.    małżonkowi
2.    innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Jak wynika z powyższych przepisów prawo do uzyskania świadczeń z tytułu stosunku pracy oraz do oprawy pośmiertnej nie wynika z prawa spadkowego (tylko w przypadku świadczeń ze stosunku pracy wchodzą one w skład spadku jeżeli brak jest małżonka i osób spełniających przesłanki do uzyskania renty rodzinnej.

Art. 67 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych  (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) mówi, że do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny:

1. dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione
2. przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka
3. małżonek (wdowa i wdowiec)
4. rodzice

 
Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1. do ukończenia 16 lat
2. do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
3. bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Art. 71 ustawy wskazuje, że rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

1. ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania
2. w chwili śmierci dziecka osiągnęli wiek 50 lat lub byli niezdolni do pracy
3. wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym dziecku, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawują pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.

Pani dziecko, w chwili śmierci jego ojca, było dzieckiem poczętym. W chwili śmierci swojego ojca dziecko nie żyło i nie miało zdolności prawnej (zdolności do bycia podmiotem praw i obowiązków). Czy dziecko to znajduje się w kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej?
Odpowiedź na to pytanie powinna być twierdząca. To, że dziecko, które w chwili śmierci swojego rodzica było dzieckiem poczętym, a które urodziło się żywe, nabywa prawo do renty rodzinnej, wynika przede wszystkim z orzecznictwa sądowego – przepisy prawa nie wskazują tego wprost. Warunkiem uzyskania prawa do renty rodzinnej przez dziecko nienarodzone jeszcze w chwili śmierci rodzica, jest to, że dziecko urodziło się żywe i zostało ustalone ojcostwo tego dziecka.

Przytoczę w tym względzie chwałę Pełnego Składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1987 r., sygn. akt. III PZP 36/87 (OSNCP 1988/2-3 poz. 23) gdzie wskazano, że dziecko poczęte, a jeszcze nie urodzone w chwili śmierci swego ojca spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, jeżeli urodzi się żywe, nabywa prawo do jednorazowego odszkodowania na podstawie art. 12 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jednolity: Dz. U. 1983 r. Nr 30 poz. 144).
W uzasadnieniu te uchwały można przeczytać: „zabezpieczenie interesów nasciturusa nastąpiło w normach szczególnych, które zawarte są nie w części ogólnej prawa cywilnego, ale w prawie spadkowym i rodzinnym. Zatem ustawodawca nie traktował wspomnianych przepisów jako opartych na założeniu, iż w niektórych wypadkach dziecko poczęte ma zdolność prawną. Ustawodawca nie uważał widocznie za uzasadnione wiązać tych zagadnień ze spornym problemem zdolności prawnej nasciturusa. Jego sytuacja prawna została we wszystkich wymienionych przepisach szczególnych uregulowana pod kątem widzenia zabezpieczenia i ochrony jego praw w oderwaniu od zagadnienia zdolności prawnej. Nie wprowadzają one więc wyjątków od ogólnej reguły z art. 8 kc, wobec czego można je stosować w drodze ostrożnej analogii bez naruszenia zasady, iż uregulowania wyjątkowe nie mogą być tłumaczone i stosowane w sposób rozciągliwy (exceptiones non sunt excendendae) - do innych dziedzin niż w nich unormowane w sytuacjach, w których zachodzi realna potrzeba i możliwość zabezpieczenia przyszłych praw i interesów dziecka poczętego.

Skoro Pani dziecko jest osobą uprawnioną do renty rodzinnej to oznacza to, że jest osobą uprawnioną do uzyskania świadczeń należnych dzieciom uprawnionym do renty rodzinnej, o których mowa w Kodeksie pracy.

Może Pani zatem wystąpić do pracodawcy o wypłacenie dziecku odprawy pośmiertnej, a także innych świadczeń związanych ze stosunkiem pracy ojca dziecka.

Tu jednak wskażę, że oczywistym jest, że można spotkać się z odmienną interpretacją sytuacji dziecka, które nie narodziło się jeszcze w chwili śmierci swojego ojca, w odniesieniu do uprawnień z tytułu ubezpieczeń społecznych oraz stosunku pracy rodzica.  Gdyby więc pracodawca ojca Pani dziecka zastosował odmienną interpretację przepisów o uprawnieniach Pani syna będzie musiał rozstrzygnąć sąd. Prawomocne orzeczenie w kwestii odprawy pośmiertnej i świadczeń ze stosunku pracy niewypłaconych ojcu dziecka będzie wiążące zarówno dla pracodawcy, jak i dla dziecka.
Z mojego doświadczenia mogę powiedzieć jednak, że należy w sprawie (o ile doszłoby do niej) spodziewać się rozstrzygnięcia pozytywnego dla dziecka.

To czy rodzice dziecka spełniają warunki do uzyskania renty rodzinnej ma znaczenie w sprawie dla wysokości świadczeń jakie powinno uzyskać dziecko.
Odprawa pośmiertna jest bowiem dzielona w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny, podobnie prawa majątkowe ze stosunku pracy dzielone są pomiędzy wszystkie osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej.
Wskażę także, że do wypłaty świadczeń przez pracodawcę nie jest koniecznym uzyskanie prawa do renty rodzinnej (decyzji ZUS o rencie rodzinnej). Warunkiem jest spełnianie przesłanek uzyskania renty rodzinnej.

Jeżeli tylko Pani dziecko spełnia warunki do uzyskania renty rodzinnej (rodzice ojca dziecka warunków tych nie spełniają) to oznacza to, że

1. dziecku należy się odprawa pośmiertna w wysokości połowy należnej odprawy
2. dziecku należą się w całości świadczenia z tytułu stosunku pracy jakie przysługiwały w chwili śmierci ojcu dziecka

Gdyby okazało się, że rodzice ojca Pani syna spełniają warunki do uzyskania odprawy pośmiertnej oraz do wypłacenia im należności z tytułu stosunku pracy ich syna, to wówczas:

1. odprawa pośmiertna powinna być podzielona w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny (np. na 3)
2. świadczenia z tytułu stosunku pracy jakie przysługiwały w chwili śmierci ojcu dziecka powinny być podzielone po równo pomiędzy uprawnionych

Okoliczność, że pracodawca wypłacił już świadczenia z tytułu stosunku pracy czy odprawę pośmiertną osobom, które uznał za uprawnione do tych świadczeń nie powoduje, że Pani dziecko nie może żądać od pracodawcy wypłacenia tych świadczeń lub że swoje roszczenia powinno kierować do osób, którym świadczenia wypłacono.

Jeżeli rodzice ojca Pani syna nie spełniali warunków do renty rodzinnej to oznacza to, że pobrali oni nienależne świadczenia. Jednak ewentualny zwrot tych świadczeń to sprawa pracodawcy, a nie Pani dziecka – pracodawca może ewentualnie ubiegać się o zwrot świadczeń nienależnych. To czy pracodawcy uda się uzyskać od rodziców ojca Pani dziecka zwrot nienależnych świadczeń nie ma znaczenia dla wypłacenia dziecku należnych mu świadczeń.

W sprawie odprawy pośmiertnej istotnym może być to czy ojciec Pani syna był ubezpieczony przez pracodawcę na życie. Zgodnie bowiem z art. 93 § 7 KP odprawa pośmiertna nie przysługuje członkom rodziny, jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa pośmiertna przysługująca zgodnie z § 2 i 6 art. 93 KP. Jeżeli odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami

Reasumując, powinna Pani wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o wypłacenie Pani dziecku odprawy pośmiertnej oraz świadczeń należnych ojcu dziecka z tytułu stosunku pracy.
We wniosku powinna Pani wskazać, że dziecko spełnia warunki do uzyskania renty rodzinnej po swoim ojcu. Warto we wniosku wskazać, że prócz Pani dziecka nie było osób uprawnionych do renty rodzinnej, a w szczególności, że rodzice ojca Pani dziecka nie spełniają warunków do uzyskania renty rodzinnej.
Do wniosku powinna Pani dołączyć odpis zupełny aktu urodzenia dziecka.

Jeżeli pracodawca odmówi Pani wypłacenia świadczeń to pozostanie Pani wystąpić, w imieniu dziecka, do sądu pracy, z pozwem o wypłatę świadczeń. Z powództwem do sądu może Pani wystąpić także wówczas gdyby świadczenia wypłacone przez pracodawcę były zbyt niskie – np. wówczas kiedy byłyby one podzielone pomiędzy dziecko i rodziców ojca dziecka, mimo, że nie spełniają oni przesłanek uzyskania renty rodzinnej.

Wskażę także, że z wnioskiem  o wypłatę świadczeń należnych dziecku nie musi Pani czekać do uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po ojcu syna. Prawa do odprawy pośmiertnej oraz do świadczeń z tytułu stosunku pracy nie wchodzą w skład spadku po zmarłym pracowniku, a krąg osób uprawnionych do tych świadczeń nie wynika z dziedziczenia – uprawnienie do tych świadczeń mają wskazane w ustawie osoby spełniające warunku do uzyskania renty rodzinnej, a nie spadkobiercy.

Stan prawny na dzień 29.12.2012 r.