Od dnia 31 maja 2017 r. obowiązują znowelizowane przepisy Kodeksu karnego dotyczące przestępstwa niealimentacji. Zmiany zostały wprowadzone ustawą z dnia 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2017 r. poz. 952).
Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 209 § 1 kk, kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.
§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu.
Po nowelizacji treść art. 209 kk jest następująca:
§ 1. Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.
§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a odbywa się z urzędu.
§ 4. Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty.
§ 5. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa określonego w § 1a uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.
Zmiana przepisów polega na rezygnacji znamienia uporczywości. Uporczywość, zgodnie z orzecznictwem sądowym, miała miejsce w przypadku wielokrotnoci zaniechań w przeciągu pewnego czasu i miała związek z psychicznym stosunkiem sprawcy do obowiązku alimentacyjnego wyrażającym się w nierealizowaniu tego obowiązku pomimo realnej możliwości jego spełnienia.
Uporczywym uchylaniem się od płacenia alimentów w rozumieniu art. 209 k.k. była tylko taka sytuacja, gdy sprawca, mając ku temu realne i faktyczne możliwości alimentów nie płacił i czynił to celowo.
Wiele osób niepłacących zasądzonych alimentów nie ponosiło odpowiedzialności karnej gdy wykazało, że płaciło niewielkie, symboliczne nawet kwoty stanowiącej niewielką część zasądzonej raty alimentacyjnej. W takiej sytuacji trudno było przypisać znamię „uporczywości” i wiele osób zalegających z dużymi, często kilkudziesięciotysięcznymi kwotami alimentów nie ponosiło z tego tytułu żadnej odpowiedzialności karnej.
W myśl znowelizowanych przepisów wystarczającym do poniesienia odpowiedzialności za uchylanie się od płacenia alimentów będzie fakt powstania zaległości alimentacyjnej równej 3 zasądzonym ratom alimentacyjnym.
W przypadku świadczeń innych niż okresowych wystarczający do poniesienia odpowiedzialności karnej będzie fakt opóźnienia w płatności wynoszący co najmniej 3 miesiące.
Przestępstwo niealimentacji może mieć także formę kwalifikowaną - narażenie na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych jest kryterium zaostrzającym odpowiedzialność karną za przestępstwo niealimentacji. Tą formę kwalifikowaną przestępstwa niealimentacji przewiduje art. 209 § 1a kk.
Sprawca, który dopuści się powstania zaległości w alimentach, może uniknąć kary jeżeli w ciągu 30 dni od daty pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiści w całości zaległe alimenty.
Jeżeli sprawca dopuścił się powstania zaległości alimentacyjnej i jednocześnie naraził uprawnionego do alimentów na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, uiszczenie zaległości w terminie 30 dni od daty pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawi, że możliwe będzie odstąpienie przez sąd od wymierzenia mu kary, chyba że wina sprawcy i wysoki stopień społecznej szkodliwości czynu będą przemawiały przeciwko temu.
Ściganie przestępstwa niealimnetacji następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Jeżeli jednak pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa odbywa się z urzędu.
Nowe przepisy obowiązujące od 31 maja 2017 r. mają zastosowanie w przypadku gdy zaległość alimentacyjna powstała po tej dacie, osoby które mają zaległości alimentacyjne powstałe przed dniem wejścia w życie znowelizowanych przepisów podlegają odpowiedzialności na dotychczasowych zasadach. Wynika to z tego, że zgodnie z Kodeksem karnym odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (art. 1 § 1).
Stan prawny na dzień 31.05.2017 r.
