Artykuły

Moja babcia zmarła w 1991 r. miesiąc przed śmiercią, złożyła testament ustny przed trzema świadkami, testament ten został spisany podpisany przez świadków i jeszcze babcia zdołała go podpisać. Po pogrzebie - testament zaginął - został odnaleziony w ubiegłym tygodniu - świadkowie żyją i potwierdzają. Czy taki testament jest ważny? i można złożyć go w sądzie?
W sprawie spadku nie było żadnego postanowienia.
Testament odnalazła synowa czyli moja mama (świadkami jest trzech sąsiadów sporządzili i podpisali w obecności Pani sołtys która się też się podpisała).
Babcia była w stanie krytycznym (przebywała w domu lekarze nie dawali szans) - nie mogła pisać zmarła po kilkunastu dniach - jedynie się podpisała w obecności świadków i sołtysa

Maciej

Szanowny Panie!

Zgodnie z przepisem art. 952 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

Przepis powyższy, którego obecne brzmienie jest takie samo jak w 1991 r. (zastosowanie w sprawie będą miały przepisy z chwili sporządzenia testamentu ustnego i śmierci babci), definiuje testament ustny.

Aby testament taki był ważny konieczne jest spełnienie trzech przesłanek:

1. Testament musi być ustny – oznacza to, że babcia musiała wyrazić ustnie swoją wolę wobec świadków. Podpisanie przez babcię, w obecności świadków, przygotowanego pisma, w którym spisano jej wolę wyrażoną wcześniej bez świadków, w obecności świadków nie jest tożsame z testamentem ustnym. Testament ustny polega na oświadczeniu woli ustnie w jednoczesnej obecności trzech świadków.
2. Musi istnieć obawa rychłej śmierci testatora albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu (notarialnej, własnoręcznej) jest niemożliwe lub bardzo utrudnione – w Pana przypadku, jak wynika z pytania, ten warunek jest spełniony – babcia była w stanie krytycznym i nie była w stanie sporządzić testamentu własnoręcznego,
3. Wola spadkodawcy musi być wyrażona przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków – z pytania wynika, że wola babci była wyrażona wobec czterech osób.

Należy pamiętać, że zgodnie z Kodeksem cywilnym (art. 956 KC), nie mógł być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:

1. kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
2. niewidomy, głuchy lub niemy;
3. kto nie może czytać i pisać;
4. kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
5. skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Nie mógł być świadkiem także ten, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, jak również małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia (art. 957 § 1 KC).

Jeżeli co najmniej trzy osoby słuchające testamentu ustnego babci spełniały warunki bycia świadkiem i zostały spełnione pozostałe warunki, o których mowa powyżej to testament babci jest ważny. Ważność testamentu wynika też z tego, że babcia zmarła przed upływem 6 miesięcy od chwili wystąpienia okoliczności, które uzasadniały sporządzenie testamentu ustnego.
Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w art. 957 § 1 KC, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament (art. 957 § 2 KC).

Stosownie do art. 952 § 2 KC, treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

Pismo z wolą babci zostało sporządzone przez sąsiada i podpisane przez spadkodawcę i 4 osoby-świadków w tym samym dniu, w którym babcia wyraziła ustnie swoją wolę. Jeżeli pismo, w którym ujawniono ostatnią wolę babci zawiera miejsce i datę oświadczenia (dane kiedy babcia złożyła ustne oświadczenie) oraz datę sporządzenia pisma to należy wskazać, że treść testamentu ustnego została stwierdzona właśnie tym pismem.
Wskażę, że zgodnie z orzecznictwem sądowym, wymaganiu podania na piśmie, stwierdzającym treść testamentu ustnego, daty oświadczenia spadkodawcy czyni zadość nie tylko cyfrowe oznaczenie dnia miesiąca, lecz również określenie go w tym piśmie w sposób pozwalający na nie budzące wątpliwości ustalenie daty złożenia oświadczenia.

Przepisy pozwalają ustalić treść testamentu ustnego także w inny, niż przez sporządzenie pisma, sposób. § 3 art. 952 wskazuje, że w wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została stwierdzona przez sporządzenie pisma, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

W chwili obecnej nie jest możliwe ustalenie treści testamentu ustnego poprzez zeznania świadków – od chwili wyrażenia woli przez babcię upłynęło już ponad 6 miesięcy. Jeżeli zatem pismo, w którym stwierdzono treść testamentu ustnego nie spełnia przesłanek określonych w przepisach to w chwili obecnej nie da się ustalić treści testamentu, a tym samym sąd nie stwierdzi nabycia spadku na podstawie tego testamentu.

Przyjmując, że babcia sporządziła ważny testament ustny, a pismo z wolą babci spełnia wszystkie warunki określone powyżej, to od chwili stwierdzenia treści testamentu, testament ten uzyskuje taką skuteczność, jak testament własnoręczny. Od tej chwili może być podstawą dziedziczenia i ma do spełnienia taką samą funkcję jak testament własnoręczny, tj. urzeczywistnienie ostatniej woli testatora.

Kodeks cywilny nie zawiera przepisów zgodnie, z którymi testament ustny, którego treść została stwierdzona pisemnie stosownie do przepisu art. 952 § 2 KC, tracił swoją ważność po upływie jakiegoś czasu. Oznacza to, że obecnie pismo stwierdzające treść testamentu ustnego może zostać złożone w sądzie wraz z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku.
W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku sąd ustali czy babcia sporządziła ważny testament ustny (czy zostały spełnione przesłanki jego sporządzenia) oraz czy treść tego testamentu została w sposób prawidłowy stwierdzona pismem. Jeżeli wszystkie przesłanki sporządzenia testamentu oraz stwierdzenia jego treści zostały spełnione to sąd wyda postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku na podstawie tego testamentu.

We wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy wskazać, że babcia sporządziła testament ustny, którego treść została stwierdzona pismem podpisanym przez 4 świadków i samą spadkodawczynię. Należy wskazać okoliczności sporządzenia testamentu ustnego (obłożona choroba babci, stan krytyczny, obawa rychłej śmierci) oraz

Na marginesie dodam, że w sytuacji, w której pismo stwierdzające treść testamentu ustnego zaginęło można domagać się ustalenia treści tego pisma. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 listopada 1992 r., sygn. akt III CZP 120/92, w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku dopuszczalne jest ustalenie treści pisma stwierdzającego treść zaginionego lub zniszczonego testamentu ustnego (art. 952 §2 k.c.) także po upływie terminów określonych w art. 952 § 2 i 3 k.c.

Stan prawny na dzień 02.10.2015 r.