Czy konkubent ma obowiązek zajmować się moją chorą siostra z która ma wspólny dom i żyje prawie 20 lat i czy on może sądownie zmusić mnie jako jej siostrę do opieki.
Gosia
Szanowna Pani,
Konkubinat jest związkiem nieformalnym. Nieformalność tego związku przejawia się tym, że między osobami pozostającymi w związku nie powstają więzi rodzinne tak jak ma to miejsce w małżeństwie.
W związku z tym partnerzy nie są zobowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, tak jak ma to miejsce w małżeństwie.
Niezależnie od stażu związku i tego czy partnerzy mają wspólny majątek (są współwłaścicielami rzeczy wspólnie zakupionych) nie można mówić o tym, że zgodnie z prawem, konkubent ma obowiązek opiekowania się, pielęgnowania czy pomagania chorej partnerce. Można mówić wyłącznie o obowiązku moralnym.
Nie ma Pani (ani Pani siostra) żadnej prawnej możliwości zobowiązania partnera siostry do tego aby jej pomagał, pielęgnował i wspierał ją. Nie ma także możliwości uzyskania alimentów od konkubenta na zaspokojenie potrzeb Pani siostry.
Konkubent siostry nie ma możliwości sądowego „zmuszenia” Pani do zajmowania się siostrą, pielęgnowania jej i pomagania jej w chorobie. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazują wyłącznie, iż rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się (art. 87 KRO) oraz że małżonkowie są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny (art. 23 KRO).
Co więcej należy wskazać, iż Kodeks rodzinny nie przewiduje sankcji za niespełnianie powyższych obowiązków. Nie ma prawnej możliwości wydania przez sąd wyroku, zgodnie z którym zobowiązano by osobę do zajmowania się członkiem rodziny, pomagania mu czy pielęgnowania go. Obowiązki rodzinne są nieegzekwowalne.
Pomiędzy rodzeństwem istnieje natomiast obowiązek alimentacyjny. Jak wskazuje bowiem art.128 KRO, obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi (art. 129 § 1 KRO).
Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami (art. 132 KRO).
Obowiązek alimentacyjny wobec rodzeństwa powstaje wówczas kiedy uprawniony do alimentów pozostaje w stanie niedostatku (art. 133 § 1 KRO). Stan niedostatku to taka sytuacja, w której osoba, z przyczyn obiektywnych, nie jest w stanie własnym działaniem zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb na poziomie zbliżonym do minimum socjalnego. Musi to być stan niedostatku niezawoniony. O zawinionym stanie niedostatku możemy mówić wówczas jeżeli osoba swoim działaniem (np. niewykorzystywanie swoich zdolności, rezygnacja z dochód bez uzasadnionej przyczyny, niestaranie się o świadczenia z systemu ubezpieczeń społecznych) doprowadziła do sytuacji, w której nie ma środków utrzymania.
W przypadku rodzeństwa ważnym jest przepis art. 134 KRO, stosownie do którego. W stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny
Zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka (art. 1441 KRO).
Pani siostra mogłaby więc uzyskać od Pani alimenty wyłącznie wówczas kiedy nie ma osób zobowiązanych do alimentacji w bliższej kolejności – dzieci, wnuków, dalszych zstępnych, rodziców czy dziadków.
Co więcej siostra musiałaby wykazać, że znajduje się w stanie niedostatku. W tym zakresie ważnym będzie jakie ma ona dochody, jaki ma majątek, a także jakie są jej usprawiedliwione potrzeby.
Obciążenie Pani alimentami nie mogłoby się wiązać z nadmiernym uszczerbkiem dla Pani i Pani rodziny, a roszczenie o alimenty musiałoby być zgodne z zasadami współżycia społecznego.
Jeżeli Pani siostra z powodu swojego stanu psychicznego nie może kierować swoim postępowaniem to może zostać ubezwłasnowolniona całkowicie. Gdyby tak się stało to sąd opiekuńczy musiałby ustanowić dla ubezwłasnowolnionej opiekę prawną. Pani jako siostra ubezwłasnowolnionej mogłaby być ustanowiona opiekunem prawnym.
Przepisy Kodeksu rodzinnego wskazują, że opiekunem osoby ubezwłasnowolnionej, w pierwszej kolejności, powinien zostać małżonek lub rodzice. Jeżeli te osoby nie zostaną ustanowione opiekunem, to powinien on być ustanowiony spośród krewnych lub innych osób bliskich pozostającego pod opieką albo jego rodziców.
W braku takich osób sąd opiekuńczy zwraca się o wskazanie osoby, której opieka mogłaby być powierzona, do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej albo do organizacji społecznej, do której należy piecza nad małoletnimi.
Sąd jako opiekuna prawnego ustanawia osobę, która daje gwarancję należytego sprawowania opieki. Każdy, kogo sąd opiekuńczy ustanowi opiekunem, obowiązany jest opiekę objąć. Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zwolnić od tego obowiązku (art. 152 KRO).
Gdyby zatem Pani siostra była ubezwłasnowolniona to wówczas sąd mógłby Panią ustanowić opiekunem prawnym. Konkubent siostry podobnie jak Pani mógłby być brany pod uwagę jako kandydat na opiekuna – jest on bowiem osobą bliską w stosunku do siostry.
Należy pamiętać, że opieka prawna jest czymś innym niż opieka w sensie pomocy i pielęgnacji w chorobie. Opiekun prawny ma za zadanie reprezentować osobę ubezwłasnowolnioną i zarządzać jej interesami i majątkiem. W tym zakresie mieści się oczywiście pomoc w chorobie poprzez uzyskanie pomocy w formie usług opiekuńczych czy w skrajnych wypadkach pobytu w domu pomocy społecznej.
Stan prawny na dzień 12.10.2014 r.
