W 1987 r. oboje rodzice kupili dom. W 2004 r. zmarł ojciec, sprawa spadkowa po nim odbyła sie w 2005 r. na mocy której ja, brat i matka otrzymaliśmy po 1/3 części. W 2014 r. zmarła matka zapisując mi w testamencie swoja część tj.4/6. W 2015 r. zmuszona byłam sprzedać dom tj. 4/6 po matce, 1/6 mój udział po ojcu. 1/6 części odziedziczoną po ojcu brat również sprzedał. Czy w tej sytuacji brat może ubiegać sie o zachowek?
Anna
Szanowna Pani,
Art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego wskazuje, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 KC).
Pani brat jako spadkobierca ustawowy pominięty w testamencie jest osobą uprawnioną do zachowku (o ile nie został wydziedziczony w tym testamencie). Zachowek należny Pani bratu odpowiada wartością 1/4 udziału w spadku (połowa z 1/2 udziału, który nabyłby gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe) lub 1/3 (2/3 z 1/2) jeżeli w chwili śmierci mamy był osobą całkowicie niezdolną do pracy.
Podstawą obliczenia zachowku jest wartość czysta spadku wraz z wartością doliczanych do spadku darowizn poczynionych przez spadkodawcę.
Czysta wartość spadku to wartość aktywów spadku pomniejszona o wartość długów spadkowych.
Przyjmując, że Pani mama nie pozostawiła w spadku żadnych innych przedmiotów majątkowych prócz udziału 4/6 w nieruchomości ani za swojego życia nie dokonywała żadnych darowizn doliczanych do spadku (np. na rzecz Pani brata) to wartość zachowku należnego Pani bratu odpowiada wartością 1/6 udziału w nieruchomości (1/4 z 4/6) lub 2/9 (1/3 z 4/6) jeżeli w chwili śmierci mamy brat był całkowicie niezdolny do pracy.
Fakt zbycia nabytego w spadku przedmiotu majątkowego (udziału 4/6 w nieruchomości) nie ma wpływu na wartość zachowku należnego Pani bratu po matce. Zachowek oblicza się biorąc pod uwagę wartość nabytych w spadku przedmiotów majątkowych nawet jeżeli w chwili wystąpienia z roszczeniem o zachowek spadkobierca nie jest już w ich posiadaniu.
Przepisy Kodeksu cywilnego nie wskazują jaka chwila ustalenia wartości spadku ma być brana pod uwagę przy obliczaniu zachowku – czy jest to wartość spadku z chwili otwarcia spadku (chwila śmierci spadkodawcy) czy też jest to wartość spadku z chwili ustalania zachowku (chwili wystąpienia z roszczeniem o zachowek czy też chwila zapłaty zachowku).
Orzecznictwo sądowe w tym zakresie wskazuje, że obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu. Tak orzekł Sąd Najwyższy - Izba Cywilna i Administracyjna w uchwale z dnia 26 marca 1985 r., sygn. akt III CZP 75/84 (OSNCP 1985/10 poz. 147). Tej uchwale Sąd Najwyższy nadał moc zasady prawnej.
Mając na względzie powyższe wskażę, iż Pani brat może od Pani żądać zapłaty zachowku, a obliczając wartość tego zachowku należy brać pod uwagę wartość nabytego przez Panią w spadku udziału w nieruchomości, mimo, że zbyła już Pani ten udział.
Wartość udziału w nieruchomości jaki Pani nabyła w spadku powinna być brana pod uwagę biorąc pod uwagę ceny z dnia zapłaty zachowku (a nie z dnia nabycia spadku czy zbycia tego udziału przez Panią).
Stan prawny na dzień 14.12.2015 r.
