Czy kurator procesowy może zostać opiekunem prawnym osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie?
Basia
Szanowna Pani,
To, że dana osoba została ustanowiona kuratorem procesowym dla osoby mającej zostać ubezwłasnowolnioną nie oznacza, że ta osoba stanie się automatycznie kandydatem na opiekuna prawnego osoby ubezwłasnowolnionej.
Kurator procesowy i opiekun prawny to dwie różne instytucje prawa i różny jest cel ich ustanowienia. Różny jest również tryb ustanowienia kuratora procesowego i opiekuna prawnego.
Jak wskazuje art. 175 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim z zachowaniem przepisów poniższych.
Według art. 176 KRO, jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż – jego ojciec lub matka.
Stosownie do art. 149 § 1 KRO, gdy wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem małoletniego powinna być ustanowiona przede wszystkim osoba wskazana przez ojca lub matkę, jeżeli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej.
Z kolei § 2 art. 148 KRO, jeżeli opiekunem nie została ustanowiona osoba wymieniona w paragrafie poprzedzającym, opiekun być ustanowiony spośród krewnych lub innych osób bliskich pozostającego pod opieką albo jego rodziców.
§ 3 art. 148 KRO wskazuje, iż w braku takich osób sąd opiekuńczy zwraca się o wskazanie osoby, której opieka mogłaby być powierzona, do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej albo do organizacji społecznej, do której należy piecza nad małoletnimi, a jeżeli pozostający pod opieką przebywa w placówce opiekuńczo-wychowawczej albo innej podobnej placówce, w zakładzie poprawczym lub w schronisku dla nieletnich sąd może się zwrócić także do tej placówki albo do tego zakładu lub schroniska.
Z powyższych przepisów wynika, iż sąd dokonując wyboru osoby, która zostanie ustanowiona opiekunem prawnym ubezwłasnowolnionego całkowicie w pierwszej kolejności rozpatrzy kandydaturę małżonka ubezwłasnowolnionego, następnie jego rodziców, a w dalszej kolejności kandydaturę osoby spośród krewnych ubezwłasnowolnionego lub jego bliskich lub osób bliskich jego rodziców.
Jeżeli wśród rodziny i osób bliskich sąd nie znajdzie osoby, która mogłaby zostać opiekunem prawnym to wówczas zwrócić się o wskazanie kandydata na opiekuna prawnego do jednostki pomocy społecznej.
Należy pamiętać, że opiekunem prawnym ubezwłasnowolnionego, nie może zostać osoba: która:
- która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych (art. 148 § 1 KRO)
- w stosunku do której zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna (art. 148 § 3 KRO)
Sąd zatem wybierze opiekunem prawnym osobę, która daje najlepsze gwarancje dbania o interesy i majątek osoby ubezwłasnowolnionej.
Kurator, który jest ustanawiany w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie jest instytucją procesową. Nie jest on przedstawicielem prawnym osoby mającej zostać ubezwłasnowolnioną. Jego jedynym zadaniem jest ochrona praw mającego zostać ubezwłasnowolnionym w toku postępowania.
Jak wskazuje art. 556 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, sąd może zaniechać doręczenia pism sądowych, wezwania lub wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli uzna to za niecelowe ze względu na stan zdrowia tej osoby, określony w opiniach biegłego lekarza psychiatry lub neurologa oraz psychologa wydanych po przeprowadzeniu badania. Nie dotyczy to wysłuchania, o którym mowa w art. 547. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
Według § 2 art. 556 KPC, w wypadkach wskazanych w § 1 sąd orzekający, w celu ochrony w toku postępowania praw osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, ustanowi kuratora, chyba że ma ona przedstawiciela ustawowego, który nie jest wnioskodawcą. Przepisy art. 548 § 3 i 4 stosuje się odpowiednio. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
Z kolei art. 548 § 3 KPC wskazuje, iż doradcą tymczasowym (a więc również kuratorem procesowym) należy ustanowić przede wszystkim małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.
Sąd może też zwrócić się do organizacji społecznej, do której zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka o wskazanie osoby, która mogłaby być ustanowiona doradcą tymczasowym (również kuratorem procesowym).
Z uwagi na powyższe należy stwierdzić, że opiekunem osoby ubezwłasnowolnionej może zostać ustanowiona ta sama osoba, która była kuratorem w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie, ale okoliczność, że dana osoba była kuratorem nie stanowi podstawy do uznania, że jest najlepszym kandydatem na opiekuna prawnego.
W praktyce jest tak, że kuratorem procesowym sąd ustanawia osobę spoza kręgu uczestników postępowania o ubezwłasnowolnienie. Wynika to z tego, że sąd nie ustanowi kuratorem osoby, w przypadku której istnieje możliwość konfliktu interesu w toku postępowania (a taki zawsze może istnieć pomiędzy uczestnikami postępowania).
Ustanawiając kuratora procesowego i opiekuna prawnego sąd kieruje się przede wszystkim dobrem ubezwłasnowolnionego.
Stan prawny na dzień 13.09.2013 r.
