Artykuły

Toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie mojej mamy. Wiem, że jak już zostanie ubezwłasnowolniona będzie trzeba ustanowić dla niej opiekuna.
Kto może zostać opiekunem prawnym osoby ubezwłasnowolnionej?
Problem w tym, że opiekunem bardzo chce zostać moja siostra, która będzie chciała przejąć część majątku mamy. Ja mamą zajmuję się od dawna, a przede wszystkim mieszkam z nią.
Czy ewentualnie opiekunem prawnym możemy być obie z siostrą?

Natalia

Szanowna Pani,

Art. 175 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, iż do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim.

Według przepisu art. 176 KRO, jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż – jego ojciec lub matka. Jeżeli opiekunem prawnym nie zostanie ustanowiony małżonek lub rodzice (bo nie są w stanie sprawować funkcji opiekuna prawnego lub nie żyją), opiekun powinien być ustanowiony spośród krewnych lub innych osób bliskich pozostającego pod opieką albo jego rodziców (art. 149 § 2 KRO). W braku takich osób sąd opiekuńczy zwraca się o wskazanie osoby, której opieka mogłaby być powierzona, do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej albo do organizacji społecznej (art. 149 § 3 KRO).

Przepisy Kodeksu rodzinnego wskazują kto nie może pełnić funkcji opiekuna prawnego. I tak:

1. Nie może być ustanowiona opiekunem osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych (art. 148 § 1 KRO)
2. Opiekunem małoletniego nie może być ustanowiona także osoba, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu (art. 148 § 1a KRO)
3. Nie może być ustanowiony opiekun ten, w stosunku do kogo zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna (art. 148 § 2 KRO)

Biorąc pod uwagę powyższe przepisy Kodeksu rodzinnego należy wskazać, iż sąd wybierze opiekunem prawnym tą osobę, która daje większe gwarancje prawidłowego wykonywania obowiązków opiekuna prawnego i kto lepiej zdaniem sądu wywiąże się z tych obowiązków. Wybierając opiekuna prawnego sąd będzie się kierował dobrem ubezwłasnowolnionego, a nie interesami osób, które zgłoszą swoją kandydaturę na opiekuna.

Moim zdaniem, ze względu na to, że mama mieszka z Panią, zajmowała się już Pani sprawami mamy i pomagała jej ma Pani większe szanse na to, aby została Pani opiekunem prawnym mamy. Jednak decyzja w tym względzie należy wyłącznie do sądu opiekuńczego.

Sąd nie ma możliwości ustanowienia Pani i siostry wspólnie opiekunami prawnymi dla ubezwłasnowolnionej mamy.  Jak wskazuje art. 146 KRO, opiekę sprawuje opiekun. Wspólne sprawowanie opieki nad dzieckiem sąd może powierzyć tylko małżonkom. Tak więc dwie osoby mogą być opiekunami prawnymi jednej osoby, ale wyłącznie wówczas kiedy są one w związku małżeńskim.

Wbrew obiegowym opiniom (spotykam się z nimi często w mojej pracy zawodowej) opiekun prawny osoby ubezwłasnowolnionej nie ma możliwości przejęcia majątku swojego podopiecznego.
Opiekun prawny podlega bowiem nadzorowi ze strony sądu opiekuńczego, a w swoich działaniach musi się kierować nie własnym interesem, a dobrem osoby ubezwłasnowolnionej.

Przepis art. 154 KRO wskazuje, iż opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny.
Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego (art. 155 § 1 KRO).

Opiekun prawny nie może w sposób dowolny dysponować majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej. Nie może on bez zgody sądu dokonywać czynności prawnych w imieniu ubezwłasnowolnionego, chyba że chodzi o sprawy mało istotne. Przepis art. 156 KRO wskazuje wyraźnie, iż opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego (ubezwłasnowolnionego całkowicie).

Jak wskazuje art. 165 § 1 KRO, sąd opiekuńczy wykonywa nadzór nad sprawowaniem opieki, zaznajamiając się bieżąco z działalnością opiekuna oraz udzielając mu wskazówek i poleceń.
Sąd opiekuńczy może żądać od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do zakresu opieki oraz przedstawienia dokumentów związanych z jej sprawowaniem (art. 165 § 2 KRO).
Opiekun obowiązany jest, w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku, składać temu sądowi sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką oraz rachunki z zarządu jego majątkiem (art. 166 § 1 KRO).

Art. 159 § 1 KRO wskazuje, iż opiekun nie może reprezentować osób pozostających pod jego opieką:

1. przy czynnościach prawnych między tymi osobami
2. przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem albo jego małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi lub rodzeństwem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką

Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym (art. 159 § 2 KRO).

Jak wynika z powyższego opiekun prawny nie ma możliwości „przejęcia” majątku osoby ubezwłasnowolnionej. Jeżeli chce on dokonać czynności prawnej niezgodnej z interesami osoby ubezwłasnowolnionej lub jej dobrem to sąd opiekuńczy zapewne nie zgodzi się na dokonanie takiej czynności prawnej przez opiekuna prawnego.

Nie ma też możliwości sporządzenia przez opiekuna prawnego testamentu w imieniu osoby ubezwłasnowolnionej . Przepis art. 944 § 1 Kodeksu cywilnego wskazuje wyraźnie, iż sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (a osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie ma zdolności do czynności prawnych).
Natomiast przepis art. 944 § 2 KC wskazuje, iż testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.

Opiekun prawny nie może podarować sobie, ani swoim bliskim, w imieniu ubezwłasnowolnionego składników jego majątku – jak wskazano powyżej musiałby mieć na to zgodę sądu opiekuńczego (a sąd z pewnością nie zgodzi się na nieodpłatne czynności prawne – nie pozbawi ubezwłasnowolnionego majątku), a po drugie nie może on reprezentować ubezwłasnowolnionego w umowach ze sobą i ze swoimi bliskimi.
Piszę o tych przypadkach, bo w mojej pracy właśnie tego najbardziej obawiają się osoby bliskie osób ubezwłasnowolnionych w kontekście działalności opiekunów prawnych.

Stan prawny na dzień 21.11.2012 r.