Jeżeli w chwili uznanego za zmarłego na dzień 1 styczna 1956 roku spadkodawcy żył (ojciec i brat spadkobiercy), a na dzień dzisiejszy żyje tylko córka brata spadkobiercy to czy można złożyć jeden wniosek o nabycie spadku przez córkę brata (bratanicę) spadkodawcy?
Przestawię sytuację: po spadkodawcy pierwszy zmarł ojciec w 1970 r. Została po nim jego druga żona, która zmarła w 1974 r., bez dzieci z tego małżeństwa. W 1980 r. zmarł brat spadkodawcy, który jeszcze za życia zapisał swój cały udział jako darowiznę po matce (3/8) swojej córce - bratanicy spadkodawcy. Brat spadkodawcy posiadał też 3/8 po swojej matce, po tym jak ich ojciec zrobił postępowanie spadkowe w 1949 r. po swojej pierwszej żonie (ojciec miał 1/4, które odziedziczyła jego druga żona, ale ona 1/4 zapisała w destamencie innej osobie).
Jak napisać ten wniosek czy można to ująć w jednym czy jakoś pokolei?
Franciszek
Szanowny Panie,
Co do zasady wniosek o stwierdzenie nabycia spadku powinien dotyczyć nabycia spadku po jednym, konkretnym spadkodawcy.
Jednak jak wskazuje art. 219 Kodeku postępowania cywilnego, sąd może zarządzić połączenie kilku oddzielnych spraw toczących się przed nim w celu ich łącznego rozpoznania lub także rozstrzygnięcia, jeżeli są one ze sobą w związku lub mogły być objęte jednym pozwem.
Należy wziąć pod uwagę, że w sprawach spadkowych dotyczących osób dziedziczących po sobie krąg stron postępowania jest często taki sam.
Powyższe okoliczności wskazują, iż możliwe jest więc połączenie postępowania i wydanie postanowienia odnośnie kilku osób kolejno po sobie dziedziczących.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolite i utrwalone jest stanowisko, że połączenie na podstawie art. 219 KPC kilku spraw do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia jest zabiegiem jedynie technicznym i nie prowadzi do powstania jednej nowej sprawy. Wszystkie połączone sprawy zachowują swoją odrębność i są nadal samodzielnymi sprawami.
Połączenie spraw o stwierdzenie nabycia spadku po kilku osobach będzie możliwe wyłącznie wówczas jeżeli do przeprowadzenia tych spraw spadkowych właściwym będzie jeden sąd.
Właściwość miejscowa sądu spadku, a więc sądu, który powinien wydać postanowienie o stwierdzeniu spadku po danym spadkodawcy, określona jest w art. 628 KPC.
Przepis ten stanowi, iż do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy
Tak więc sądem właściwym miejscowo do przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku będzie sąd ostatniego miejsca zamieszkania.
Ustalenie ostatniego miejsca zamieszkania osoby uznanej za zmarłą generalnie nie jest możliwe. Dlatego w przypadku postępowania spadkowego po tej osobie właściwym będzie sąd miejsca położenia majątku spadkowego lub jego części (np. nieruchomości wchodzącej w skład spadku). Jeżeli nie da się ustalić położenia majaku spadkowego to właściwym będzie Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy.
Mimo, iż według postanowienia o uznaniu za zmarłego spadkodawca zmarł pod rządami nieobowiązującego już w dniu dzisiejszym dekretu z dnia 8 listopada 1946 r. o postępowaniu spadkowym (Dz. U. z 1946 r. Nr 63, poz. 346) to do ustalenia właściwości miejscowej sądu będą miały zastosowanie przepisy obecnie obowiązującego Kodeksu postępowania cywilnego. Wynika to z art. II ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 297) wskazującego, iż Z dniem wejścia w życie Kodeksu postępowania cywilnego tracą moc dotychczasowe przepisy dotyczące przedmiotów w Kodeksie tym unormowanym, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej, a stosownie do art. IV pkt 5 ustawy uchylono przepisy w/w dekretu.
Kodeks postępowania cywilnego wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1965 r. (art. I ustawy).
Zapewne w sprawie nie będzie problemu z ustaleniem ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego w 1970 r. ojca osoby uznanej za zmarłą, brata tej osoby zmarłego w 1980 r., a także zmarłej w 1974 r. drugiej żony ojca osoby uznanej za zmarłą.
Sądami właściwymi w postępowaniach o stwierdzenie nabycia spadku po w/w osobach będą sądy rejonowe właściwe ze względu na ostatnie przed śmiercią miejsce zamieszkania w/w spadkodawców.
Jeżeli w sprawach o stwierdzenie spadku po wszystkich zmarłych dziedziczących po osobie uznanej za zmarłego i po tej osobie także, właściwym będzie ten sam sąd to istnieje możliwość sporządzenia jednego wniosku o stwierdzenie spadku po tych wszystkich osobach i rozpatrzenie tych wniosków w jednym postępowaniu i wydaniu jednego postanowienia dotyczącego stwierdzenia nabycia spadku po kilku osobach.
Jeżeli w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku po wielu osobach właściwymi miejscowo będzie kilka sądów istnieje możliwość zwrócenie się z wnioskiem o to, aby sprawa została rozpatrzona w jednym z sądów.
Art. 508 § 2 KPC wskazuje, iż w wypadku gdy sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności albo gdy wymagają tego względy celowości, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd do rozpoznania sprawy w całości lub w części.
Stosownie do § 3 art. 508 KPC, wyznaczenie następuje z urzędu albo na przedstawienie sądu właściwego, albo też na wniosek właściwego organu lub osoby zainteresowanej, po wysłuchaniu w razie potrzeby innych osób zainteresowanych.
Tak więc jeżeli np. sądem właściwym do przeprowadzenia postępowania spadkowego po osobie uznanej za zmarłą będzie Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy, a do przeprowadzenia postępowań spadkowych po ojcu i bracie tej osoby będą właściwe miejscowo inne sądy to można zwrócić się do sądu przełożonego nad sądem rejonowym (do sądu okręgowego) o wyznaczeniu do rozpoznania sprawy spadkowej innego sądu.
Taki wniosek może być też zawarty we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku kierowanym do właściwego sądu rejonowego (wówczas ten sąd rejonowy wystąpi do sądu okręgowego z wnioskiem o wyznaczenie innego sądu).
Uzasadnieniem takiego wniosku może być to, że we wszystkich sprawach, rozpoznawanych przez różne sądy uczestnikami są te same osoby. Można wskazać, że przeprowadzenie postępowania spadkowego po kilku osobach przez jeden sąd spowoduje, że uczestnicy nie będą narażeni na koszty związane z podróżami na rozprawy, kosztami uzyskania aktów stanu cywilnego dołączanych do wniosku, itp).
Jeżeli we wszystkich wypadkach sądy okręgowe wyznaczą do rozpoznania spraw spadkowych jeden sąd rejonowy to możliwym będzie przeprowadzenie postępowań o stwierdzenie nabycia spadku po kilku osobach w jednym postępowaniu.
Dodam również, że bratanica osoby uznanej za zmarłą nie jest w chwili obecnej jedyną współwłaścicielką majątku jaki wchodził w skład spadku po bracie jej ojca.
Majątek spadkowy po osobie uznanej za zmarłą należy, stosownie do przepisów dotyczących dziedziczenia, do żyjącej córki brata tej osoby oraz do spadkobierców drugiej żony ojca osoby uznanej za zmarłą.
Spadkobiercy zmarłej drugiej żony dziadka wnioskodawczyni muszą być uczestnikami postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po osobie uznanej za zmarłą i ojca tej osoby, a także jego drugiej żony.
Wynika to z tego, że jak wskazuje art. 669 KPC, sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi
Z kolei art. 510 § 1 KPC, zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania, może on wziąć udział w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji. Jeżeli weźmie udział, staje się uczestnikiem. Na odmowę dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie przysługuje zażalenie.
Według § 2 art. 510 KPC, jeżeli okaże się, że zainteresowany nie jest uczestnikiem, sąd wezwie go do udziału w sprawie. Przez wezwanie do wzięcia udziału w sprawie wezwany staje się uczestnikiem. W razie potrzeby wyznaczenia kuratora do zastępowania zainteresowanego, którego miejsce pobytu jest nieznane, jego wyznaczenie następuje z urzędu.
Z powyższych przepisów wynika, iż uczestnikami postępowania spadkowego po danej osobie są jej spadkobiercy (ustawowi lub testamentowi), a jeżeli spadkobiercy ci nie żyją, to ich spadkobiercy.
Jeżeli osoba uznana za zmarłą miała jakiś majątek to należy pamiętać, iż jej spadkobiercami, stosownie do obowiązującego w chwili jej śmierci dekretu z dnia 8 października 1946 r. Prawo spadkowe (Dz. U. z 1946 r. Nr 60, poz. 328) był jej ojciec oraz brat (jak wynika z pytania spadkodawca nie miał w chwili śmierci ani dzieci, ani małżonka, a jego matka nie żyła).
Jak wskazuje art. 18 § 1 dekretu, w braku zstępnych powołani są do spadku rodzice i rodzeństwo spadkodawcy.
Według § 2 art. 18 dekretu, w zbiegu z rodzeństwem każde z rodziców otrzymuje jedną czwartą część spadku, przypadającego krewnym spadkodawcy; pozostałą część otrzymuje rodzeństwo w częściach równych.
Do ustalenia kręgu spadkobierców po osobie zmarłej w 1956 r. będą miały zastosowanie przepisy dekretu z 1946 r. co wynika z art. LI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 94), wskazującego, iż do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, o ile przepisy poniższe nie stanowią inaczej.
Tak więc spadkobiercami ustawowymi osoby uznanej za zamarłą z dniem 1 stycznia 1956 r. był jej ojciec i brat.
Spadek po ojcu osoby uznanej za zmarłą, który zmarł w 1970 r. nabyła jego żona oraz syn. Jak wskazuje bowiem art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego (obowiązujący również w 1970 r.), w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Podobnie, spadkobiercami zmarłego w 1980 r. brata osoby uznanej za zmarłą, były jego dzieci oraz małżonek. (Jego córka jest jedyną spadkobierczynią, jeżeli spadkodawca nie miał w chwili śmierci żony, ani innych żyjących dzieci lub zstępnych zmarłych dzieci).
Natomiast spadkobiercami drugiej żony ojca osoby uznanej za zmarłą były jej dzieci, zstępni nieżyjących dzieci, a jeżeli ich nie miała to rodzice i rodzeństwo, ewentualnie zstępni jej rodzeństwa.
Jeżeli spadkodawczyni nie miała w chwili śmierci zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa to stosownie do art. 935 § 1 KC (w brzmieniu z chwili jej śmierci w 1974 r.) spadek przypadł Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu (i w takiej sytuacji Skarb Państwa będzie uczestnikiem postępowania spadkowego, również po osobie uznanej za zmarłą).
Oczywiście jeżeli któryś ze spadkodawców pozostawił testament, to o ile ten testament jest ważny to spadek po tych spadkodawcach nabyły osoby wskazane w testamencie.
Spadkobiercy ustawowi będą w takim przypadku wraz ze spadkobiercami testamentowymi uczestnikami postępowań o stwierdzenie nabycia spadku po tych osobach.
Jeżeli w skład spadku wchodziło gospodarstwo rolne, to należy pamiętać, iż w czasach PRL-u (aż do 2001 r.) istniały przepisy w sposób odmienny i szczególny normujące kwestie dziedziczenia gospodarstw rolnych.
Stan prawny na dzień 29.02.2012 r.
