Artykuły

Mój brat w 2012 (wtedy już jako osoba dorosła) został pod przymusem zatrzymany w szpitalu psychiatrycznym po tym jak poddał się na izbie przyjęć wywiadowi lekarskiemu na którym stwierdzono ostrą postać psychozy i stwarzanie zagrożenia dla siebie lub innych (myślał że jest podsłuchiwany i okaleczał się przed rodzicami żeby mu powiedzieli gdzie znajdują się te podsłuchy) w czasie wywiadu przyznał też że zażywa substancje psychoaktywne z częstotliwością która wskazuje że jest od nich uzależniony (codziennie od 4 lat). W szpitalu był zatrzymany na czas 4 miesięcy podczas których był leczony farmakologicznie po czym wyszedł i znajdował się pod opieką psychiatry który zmniejszał dawkę leku do całkowitego odstawienia. Obecnie (kwiecień 2015) występuje nawrót choroby, na początku kwietnia brat pobił naszą mamę z którą mieszkał ponieważ chciał się dowiedzieć od niej gdzie są zamontowane podsłuchy, po pobiciu uprawniony lekarz wykonał obdukcję lekarską gdzie stwierdził liczne zasiniaczenia oraz pogryzienia nosa i policzka (obrażenia poniżej 7 dni). Próbowaliśmy brata przekonać aby zaczął się leczyć w szpitalu ale nie chce się na to zgodzić a ponieważ jest osobą pełnoletnią nie możemy sami go do tego zmusić. Czy istnieje sposób prawny aby chorego psychicznie brata który stwarza zagrożenie dla innych (na co dowodem jest obdukcja mamy a także groźby karalne pod jej adresem) pod przymusem stawić na badania psychiatryczne po których najprawdopodobniej znowu zostanie zatrzymany w szpitalu?

Paweł

Szanowny Panie,

Przyjęcie osoby do szpitala psychiatrycznego, jak i jej zbadanie, co do zasady mogą odbyć się wyłącznie za zgodą tej osoby.
W pewnych sytuacjach, określonych w ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (tekst jednolity: Dz.U. z 2011 r. Nr 231 poz. 1375 z późn. zm.), możliwym jest przymusowe (bez zgody) zbadanie osoby lub jej hospitalizacja psychiatryczna.
Co do zasady o tym czy osoba może być poddana czynnościom medycznym bez swojej zgody decyduje sąd opiekuńczy.

Jak wskazuje art. 21 ust. 1 ustawy, osoba, której zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, bądź nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, może być poddana badaniu psychiatrycznemu również bez jej zgody, a osoba małoletnia lub ubezwłasnowolniona całkowicie - także bez zgody jej przedstawiciela ustawowego. Konieczność przeprowadzenia badania, o którym mowa w ust. 1, stwierdza lekarz psychiatra, a w razie niemożności uzyskania pomocy lekarza psychiatry - inny lekarz. Przed przystąpieniem do badania uprzedza się osobę badaną lub jej przedstawiciela ustawowego o przyczynach przeprowadzenia badania bez jej zgody (ust. 2).
W razie potrzeby lekarz przeprowadzający badanie zarządza bezzwłocznie przewiezienie badanego do szpitala. Przewiezienie takiej osoby z zastosowaniem przymusu bezpośredniego następuje w obecności lekarza, pielęgniarki lub zespołu ratownictwa medycznego (ust. 3).

Stosownie do art. 23 ust. 1, osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez zgody wymaganej w art. 22 tylko wtedy, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób.
O przyjęciu do szpitala osoby, o której mowa w ust. 1, postanawia lekarz wyznaczony do tej czynności po osobistym jej zbadaniu i zasięgnięciu w miarę możliwości opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa (ust. 2).
Przyjęcie do szpitala, o którym mowa w ust. 1, wymaga zatwierdzenia przez ordynatora (lekarza kierującego oddziałem) w ciągu 48 godzin od chwili przyjęcia. Kierownik szpitala zawiadamia o powyższym sąd opiekuńczy miejsca siedziby szpitala w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia (ust. 4).

Zgodnie z art. 24 ust. 1, osoba, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie, może być przyjęta bez zgody wymaganej w art. 22 do szpitala w celu wyjaśnienia tych wątpliwości.

Powyższe przepisy dotyczą sytuacji, w których osoba może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez zgody oraz bez wcześniejszego orzeczenia sądu opiekuńczego. W praktyce przepisy te są stosowane kiedy w konkretnej sytuacji osoba zachowuje się w sposób zagrażający bezpośrednio własnemu życiu lub życiu i zdrowiu innych osób.
Przepisy te stosuje się najczęściej podczas interwencji kiedy zachowanie osoby wskazuje, że ma ona zaburzenia psychiczne.

Z tych przepisów Pan i Pana mama możecie skorzystać w sytuacji, gdyby brat ponownie zaczął atakować mamę, stosować wobec niej przemoc czy awanturować się. W takiej sytuacji należy wezwać Policję a interweniującym policjantom wskazać, że zachowanie brata jest spowodowane najprawdopodobniej jego problemami psychicznymi. W takiej sytuacji policjanci powinni wezwać karetkę pogotowia (najlepiej ze szpitala psychiatrycznego), a lekarz powinien ocenić czy zachodzą przesłanki przymusowej hospitalizacji.

Jak wskazałem powyższe przepisy mają zastosowanie w sytuacjach kiedy osoba w danej chwili działa z bezpośrednim zagrożeniem dla swojego życia albo życia i zdrowia innych osób.
W sytuacji, w której nie ma takiego zagrożenia te przepisy nie będą miały zastosowania. Chodzi o bezpośrednie zagrożenie – w danej sytuacji osoba zachowuje się w sposób zagrażający bezpieczeństwu.
W chwili obecnej, to, że Pana brat pobił mamę i był w stosunku do niej agresywnym (co miało miejsce jakiś czas temu) nie może stanowić podstawy umieszczenia brata w szpitalu – w chwili obecnej nie ma bezpośredniego zagrożenia (brat nie atakuje mamy).

W sytuacji,  w której nie ma bezpośredniego zagrożenia można zastosować inne przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Art. 29 ust. 1 wskazuje, iż do szpitala psychiatrycznego może być również przyjęta, bez zgody wymaganej w art. 22, osoba chora psychicznie:

1. której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, bądź
2. która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.

O potrzebie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby, o której mowa w ust. 1, bez jej zgody, orzeka sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania tej osoby - na wniosek jej małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa, jej przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę (ust. 2).

Istnieje zatem możliwość umieszczenia Pana brata w szpitalu psychiatrycznym, w sytuacji, w której nie zachowuje się  w sposób bezpośrednio zagrażający bezpieczeństwu swojemu i innych osób.

Problemem w takiej sytuacji jest to, że stosownie do art. 30 ust. 1 do wniosku do sądu opiekuńczego należy dołączyć orzeczenie lekarza psychiatry szczegółowo uzasadniające potrzebę leczenia w szpitalu psychiatrycznym. Orzeczenie lekarz psychiatra wydaje na uzasadnione żądanie osoby lub organu uprawnionego do zgłoszenia wniosku o wszczęcie postępowania.
W przypadku niezałączenia do wniosku orzeczenia lekarskiego lub gdy zostało ono wydane w okresie dłuższym niż 14 dni przed dniem złożenia wniosku, sąd zwraca wniosek (ust. 2).

Powyżej wskazane przepisy powodują, że w pierwszej kolejności powinniście Państwo skontaktować z lekarzem psychiatrą i poprosić go o wydanie stosownego zaświadczenia lekarskiego. Bez tego zaświadczenia sąd odrzuca wniosek nie badając go merytorycznie.
Z doświadczenia wiem, że uzyskanie takiego orzeczenia lekarskiego nie jest łatwe, chociaż jak wskazuje przepis lekarz powinien wydać takie orzeczenie na uzasadnione żądanie osoby. Lekarze psychiatrzy niechętnie badają osoby, a jeżeli osoby te nie wyrażają zgody na badanie lekarze go nie przeprowadzają.

Jednak niemożność zdobycia zaświadczenia lekarskiego nie przekreśla możliwości rozpatrzenia sprawy przez sąd, a w konsekwencji wydania postanowienia o przymusowym leczeniu psychiatrycznym brata. Jak bowiem wskazuje ust. 3 art. 30, w przypadku, o którym mowa w ust. 2 (a więc w przypadku braku zaświadczenia), jeżeli treść wniosku lub załączone do wniosku dokumenty uprawdopodabniają zasadność przyjęcia do szpitala psychiatrycznego, a złożenie orzeczenia, o którym mowa w ust. 1, nie jest możliwe, sąd zarządza poddanie osoby, której dotyczy wniosek, odpowiedniemu badaniu.
Jeżeli osoba, o której mowa w art. 29 ust. 1, odmawia poddania się badaniu, może być ono przeprowadzone bez jej zgody. Przepis art. 21 stosuje się odpowiednio (ust. 4).

Mając na względzie powyższe wskażę, że:

1. W sytuacji, w której brat zachowuje się agresywnie należy wezwać Policję lub/i karetkę pogotowia – lekarz może ocenić, że istnieje bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa życia brata lub życia i zdrowia innych osób, a to może być podstawą umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym. Jeżeli tak się stanie szpital zawiadomi sąd opiekuńczy, a ten zadecyduje czy należy leczyć brata w szpitalu bez jego zgody.
2. Jeżeli nie ma bezpośredniego zagrożenia należy skontaktować się z lekarzem psychiatrą (najlepiej chyba z lekarzem poradni środowiskowej) i prosić go wydanie stosownego zaświadczenia dla sądu. Jeżeli nie uda się zdobyć takiego zaświadczenia należy złożyć wniosek w sądzie bez tego zaświadczenia. W takiej sytuacji, we wniosku należy dokładnie opisać zachowania brata wobec matki, a także podkreślić fakt przymusowej hospitalizacji brata w przeszłości. Należy wskazać, że podjęto próby zdobycia wymaganego zaświadczenia lekarskiego lecz z przyczyn niezależnych od wnioskodawcy nie udało się zdobyć tego dokumentu i z tego powodu wnioskodawca prosi o zastosowanie w sprawie przepisu art. 30 ust.3 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, a zatem o poddanie brata stosownemu badaniu.

Jeżeli sąd zarządzi badanie a brat nie stawi się do lekarza może tam zostać doprowadzony przymusowo.

Wniosek do sądu może złożyć Pana mama a także Pan. Wniosek taki jest wolny od opłat sądowych. Wniosek należy złożyć w sądzie rejonowym – wydziale rodzinnym i nieletnich, sądu zamieszkania brata.

Stan prawny na dzień 09.07.2015 r.