Mam 20 lat i mieszkam ze swoją babcią, którą się również opiekuję. Babcia choruje na nadciśnienie, cukrzycę, jest również po zawale i za nic nie chce się leczyć. Od kilku lat nie chodzi w ogóle do lekarza i nie ma siły, która by ją przekonała do zadbania o swoje zdrowie. Kilkukrotnie była w szpitalu z powodu zaniedbań zdrowotnych, a w kartach wypisowych widnieje wpis, że ma demencję starczą. Ponadto ma omamy słuchowe i wzrokowe. Nie chce również za nic w świecie wyrobić dowodu osobistego, a ja jej nie mogę do tego w ogóle przekonać. Zdarza się, że babcia nie poznaje mnie i nie wie kim jestem.
Moje pytanie brzmi: czy mogę się starać o jej ubezwłasnowolnienie? Jak się do tego zabrać?? Jakie dokumenty potrzebuję? Ile trwa taki proces?
Agata
Szanowna Pani,
Art. 13 § 1 Kodeksu cywilnego wskazuje, iż osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską (art. 13 § 2 KC).
Natomiast w myśl art. 16 § 1 KC, osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę (art. 16 § 2 KC).
Jak wynika z powyższych przepisów podstawą ubezwłasnowolnienia czy to całkowitego czy częściowego może być choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenia psychiczne powodujące, że osoba nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem lub też potrzebuje pomocy do prowadzenia swoich spraw.
Z Pani pytania wynika, że babcia cierpi na demencję starczą. Zaburzenia psychiczne związane z demencją mogą powodować to, że babcia nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem.
Sprawę o ubezwłasnowolnienie rozpatruje sąd w trybie nieprocesowym, zawierającym odrębności w stosunku do reguł procesu cywilnego. W szczególności postępowania nieprocesowego nie inicjuje pozew, lecz wniosek, o czym stanowi art. 506 Kodeksu postępowania cywilnego, a orzeczenia zapadają co do zasady w formie postanowienia (art. 516 KPC).
Aby doszło do ubezwłasnowolnienia danej osoby, warunkiem koniecznym jest zatem uprzednie złożenie takiego wniosku do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek (czyli w tym przypadku – Pani babci) sądu okręgowego, rozpoznającego sprawę w składzie trzech sędziów zawodowych. Nadmienić należy, iż wyrażona w art. 544 § 1 KPC właściwość sądu okręgowego w sprawach o ubezwłasnowolnienie stanowi wyjątek od określonej w art. 507 KPC ogólnej właściwości sądu rejonowego w postępowaniu nieprocesowym.
Art. 545 § 1 KPC określa, iż do zgłoszenia wniosku o ubezwłasnowolnienie są uprawnieni:
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie
- jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo
- jej przedstawiciel ustawowy
Jako wnuczka, jest Pani zstępną w linii prostej osoby, której ma dotyczyć wniosek o ubezwłasnowolnienie. Jednocześnie z uwagi na posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych (tj. ukończenie 18 roku życia), posiada Pani – w myśl art. 65 § 1 KPC - zdolność do czynności procesowych, w tym także do składania wniosków inicjujących postępowanie nieprocesowe. Składając wniosek o ubezwłasnowolnienie, staje się Pani jednocześnie uczestnikiem postępowania, co wynika z treści art. 546 § 1 KPC.
Wniosek, który zamierza Pani złożyć, winien zawierać: oznaczenie sądu, do którego jest skierowany (w sprawach o ubezwłasnowolnienie jest to – jak wspomniano – sąd okręgowy miejsca zamieszkania osoby mającej zostać ubezwłasnowolnioną), imię i nazwisko wnioskodawcy oraz osoby zainteresowanej w sprawie (w omawianym przypadku jest to osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, czyli Pani babcia), oznaczenie rodzaju pisma, dokładnie określone żądanie, przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności, podpis wnioskodawcy, wymienienie załączników.
We wniosku powinna Pani zatem jasno sprecyzować swoje oczekiwania i poprzeć je stosownymi argumentami, podkreślając przede wszystkim zły stan zdrowia i niepokojące zachowanie Pani babci.
Istotne będzie także dołączenie odpisu aktów urodzenia Pani i Pani babci, kserokopii posiadanej dokumentacji medycznej, jak również świadectwa lekarskiego, określającego stan zdrowia psychicznego lub opinii psychologa.
Ten ostatni dokument ma duże znaczenie, gdyż zgodnie z art. 552 § 1 KPC, jeżeli według wniosku ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego, sąd przed zarządzeniem doręczenia wniosku zażąda, w wyznaczonym terminie, przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby.
W przypadku niezłożenia takiego świadectwa lub opinii – stosownie do art. 552 § 2 KPC - sąd odrzuca wniosek o ubezwłasnowolnienie, chyba że złożenie takich dokumentów nie jest możliwe.
Ponadto sąd odrzuca wniosek, jeżeli jego treść lub dołączone do niego dokumenty nie uprawdopodobniają istnienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie podlega opłacie. Art. 23 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) określa, że od wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego lub samodzielnej jego części jest pobierana opłata stała w kwocie 40 złotych.
W toku postępowania o ubezwłasnowolnienie sąd zażąda od Pani jako wnioskodawczyni poniesienia wydatków na biegłego, który będzie sporządzał opinię w sprawie. Te wydatki to koszt rzędu kilkuset złotych. Może Pani ubiegać się o zwolnienie z kosztów sądowych, obejmujących również wydatki na biegłego.
Termin przeprowadzenia postępowania o ubezwłasnowolnienie nie jest określony przez żaden przepis. Należy jednak zauważyć, iż art. 6 KPC zawiera jedną z ogólnych zasad postępowania cywilnego, stanowiąc, że sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy. Pamiętać jednak przy tym należy, że w myśl art. 553 § 1 KPC, osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa.
Ponadto sąd może, jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy uzna to za niezbędne, zarządzić oddanie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż sześć tygodni, a w wyjątkowych wypadkach sąd może termin ten przedłużyć do trzech miesięcy (554 § 1 KPC). Z przytoczonych powodów termin wydania przez sąd postanowienia może się wydłużyć.
Stan prawny na dzień 18.04.2012 r.
