Mam pytanie o zachówek. Jak jest w sytuacji kiedy darowizna byla sporządzona ponad 10 lat. Babcia 14 lat temu przepisała dom na mojego brata. Nikt o tym nie wiedział. Babcia i brat wszystko ukrywali. Po śmierci babci co było pół roku temu, wystąpiłem o stwierdzenie nabycia spadku – sąd stwierdził, że spadkobiercami jestem ja i brat po ½ udziału (jesteśmy jedynymi wnukami babci, która miała jedno dziecko – naszą nieżyjącą matkę).
Po wyjściu z szoku kiedy dowiedziałem się, że dom mi się nie należy na pół z bratem, bo nie był babci, zażądałem od niego zachowku. Brat odmówił mówiąc, że nie zapłaci zachowku bo darowizny sprzed więcej niż 10 lat nie liczą się do zachowku. Czy naprawdę nie mam szans na zachowek? Dom warty jest z 800.000 zł. Co powinienem zrobić żeby otrzymać pieniądze?
Maciek
Szanowny Panie!
W pierwszej kolejności wskażę, że osoba, która daruje coś innej osobie nie musi o tym informować kogokolwiek. Również obdarowany nie ma obowiązku informowania o tym, że otrzymał darowiznę.
Każdy ma prawo swobodnie rozporządzać swoją własnością i nie musi się z tego nikomu tłumaczyć (no może czasem urzędowi skarbowemu).
Odnośnie zachowku to wbrew temu co mówi Pana brat, może się ubiegać Pan o zachowek, a darowizna jaką Pana brat otrzymał od babci będzie doliczana do spadku przy ustalaniu zachowku.
W myśl art. 991 § 1 kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (§ 2).
Z pytania wynika, że jest Pan spadkobiercą powołanym do spadku z mocy ustawy. Jest Pan zatem osobą uprawnioną do zachowku. Jeżeli nie otrzymał Pan zachowku w wyniku darowizny (bo babcia Panu nic nie dała) ani w wyniku spadkobrania (bo babcia w chwili śmierci nie miała majątku) to zachowek jest Panu należny.
Ustalając wysokość zachowku, stosownie do art. 993 KC, nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Nie wszystkie darowizny podlegają doliczeniu do spadku przy ustalaniu wysokości zachowku.
Zgodnie z art. 994 § 1 KC, przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Pana brat jest spadkobiercą babci. Jest także osobą uprawnioną do zachowku. Darowizny na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku są doliczane do spadku przy ustalaniu wysokości zachowku nawet jeżeli pomiędzy darowizną a śmiercią spadkodawcy upłynęło więcej niż 10 lat.
Darowizny dokonane przed więcej niż 10 laty licząc wstecz od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) nie są wliczane do spadku jeżeli były dokonane na rzecz osób, które nie są spadkobiercami lub/i uprawnionymi do zachowku.
Osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę doliczaną do spadku przy ustalaniu zachowku odpowiadają za zapłatę zachowku co wynika z art. 1000 § 1 KC, który wskazuje, że jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (§ 2).
Przyjmując, że babcia nie pozostawiła po sobie żadnego majątku i nie dokonywała żadnych innych darowizn doliczanych do spadku to podstawą obliczenia zachowku będzie wartość darowizny na rzecz brata. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 § 1 KC).
Ustalając wartość darowizny (a zarazem zachowku) musi Pan wziąć pod uwagę stan darowanej nieruchomości z chwili darowizny, a zatem sprzed 14 lat. Ceny będą dzisiejsze. Oznacza to, że jeżeli np. brat dokonał jakiś ulepszeń w nieruchomości to nie powinno to być brane pod uwagę przy ustalaniu zachowku.
Przyjmując, że wartość darowizny wynosi 800.000 zł to może Pan żądać zachowku w wysokości 200.000 zł albo 266.666,67 zł jeżeli w chwili śmierci babci był Pan trwale niezdolny do pracy. Wynika to z tego, że zgodnie z ww. przepisami zachowek odpowiada połowie wartości spadku jaki uprawniony otrzymałby w wyniku spadkobrania ustawowego lub 2/3 z tego jeżeli uprawniony do zachowku jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy.
Pan nabył spadek w ½ udziału. Dlatego wartość należnego Panu zachowku to połowa z tego udziału czyli 1/4 całego spadku lub 1/3 całości spadku jeżeli jest Pan trwale niezdolny do pracy.
Starania o wypłacenie Panu zachowku powinien Pan zacząć od pisemnego wezwania brata do zapłaty zachowku w określonym terminie (np. w ciągu miesiąca od doręczenia mu wezwania). Jeżeli brat nie zapłaci może Pan go pozwać o zapłatę zachowku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od chwili upływu terminu jaki ustalił Pan w wezwaniu do dnia zapłaty.
Pozew musi Pan skierować do sądu spadku czyli do sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jako, że wartość dochodzonego zachowku przekracza kwotę 75.000 zł sprawę rozpatrzy sąd okręgowy.
Opłata od pozwu wyniesie 5% wartości przedmiotu sporu. Można się ubiegać o zwolnienie od kosztów sądowych.
Stan prawny na dzień 12.04.2020 r.
