Artykuły

Darowizna mieszkania na rzecz wnuka, a zachowek należny synowi dziadków

W roku 1991 babcia oraz dziadek zapisali mi mieszkanie w formie testamentu. W roku 1998 przekazali mi to samo mieszkanie w formie darowizny.
Babcia i dziadek mieli dwoje dzieci córkę (moją mamę) i syna (mojego wujka).
Czy po ich śmierci (dziadek zmarł w grudniu 2009 r., a babcia w styczniu 2012 r.), mojemu wujkowi należy sie zachówek? Czy na chwilę obecną mogę dowolnie dysponować nieruchomością (sprzedać mieszkanie), czy może jestem zobowiązany wystąpić z wnioskiem o stwierdzenia nabycia spadku albo do podjęcia innych kroków prawnych.

 


Szymon

 

 


 

 

Szanowny Panie,


Spadkobiercami ustawowymi zmarłego w 2009 r. są: jego żona oraz dwoje jego dzieci każdy po 1/3 udziału w spadku.  Jeżeli Pana mama nie dożyła śmierci dziadka to spadkobiercą ustawowym dziadka jest Pan, jako syn zmarłej córki dziadka.
Spadkobiercami ustawowymi babci zmarłej w 2012 r. są jej dzieci, każde po 1/2 udziału. Jeżeli Pana mama nie dożyła śmierci babci to spadkobiercami ustawowymi jest Pan oraz wujek, również po 1 udziału.
Jeżeli ma Pan rodzeństwo, a mama nie dożyła śmierci swoich rodziców to udział jaki by jej przypadał w dziedziczeniu ustawowym po rodzicach (1/3 po dziadku, 1/2 po babci) przypada Panu i rodzeństwu w częściach równych.


Powyższe wynika z przepisu art. 931 KC § 1 tego artykułu wskazuje, iż w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Z kolei stosownie do § 2 art. 931 KC, jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.


Spadkobiercą testamentowym Pana dziadka, który zmarł w 2009 r. jest jego żona, a Pana babcia. Wynika to z testamentu jaki pozostawił Pana dziadek, a w którym wskazuje, że swoim jedynym spadkobiercą ustanawia swoją żonę, a na wypadek gdyby nie mogła lub nie chciała ona dziedziczyć spadkobiercą został ustanowiony Pan.
Z Pana pytania nie wynika, że babcia odrzuciła spadek. Tak więc to ona jest spadkobiercą testamentowym dziadka.


Natomiast spadkobiercą testamentowym Pana babci jest Pan. Babcia również sporządziła testament, w którym do spadku powołała swojego męża, a na wypadek gdyby nie mógł on lub nie chciał dziedziczyć do spadku został powołany Pan. Pana dziadek nie mógł dziedziczyć po swojej żonie, ponieważ w chwili jej śmierci sam już nie żył.


 Art. 991 § 1 KC wskazuje, iż zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Według § 2 art. 991 KC, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.


Jak z powyższego wynika uprawnionymi do zachowku po dziadku są: jego żona, syn oraz córka (ewentualnie Pan jeżeli Pana mama nie dożyła otwarcia spadku po swoim ojcu).
Uprawnionymi do zachowku po babci jest wujek i Pana mama, a jeżeli nie dożyła ona otwarcia spadku po swojej mamie to Pan.


Tak więc Pana wujek może się ubiegać o zachowek po swoich rodzicach.
Zachowek jaki mu przysługuje odpowiada 1/6 (połowa z 1/3) wartości spadku po dziadku oraz 1/4 (połowa z 1/2) wartości spadku po babci.
Jeżeli wujek w chwili śmierci rodziców był trwale niezdolny do pracy to zachowek mu należny odpowiada wartością udziałowi 2/9 (dwie trzecie z 1/3) w spadku po dziadku oraz 1/3 (2/3 z 1/2) udziału w spadku po babci.


Za zapłatę zachowku po dziadku odpowiadała babcia jako jego spadkobierca testamentowy, ewentualnie osoba, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczaną do spadku przy obliczeniu zachowku (np. wówczas jeżeli dziadek nie pozostawił w spadku żadnego majątku).
Za zapłatę zachowku po babci odpowiada Pan jako jej spadkobierca testamentowy.


To, że zapłatę zachowku odpowiada również osoba, która otrzymała darowiznę doliczaną do spadku wynika z art. 1000 § 1 KC. Przepis ten, w brzmieniu sprzed 23 października 2011 r. a więc obowiązujący w chwili śmierci dziadka, wskazywał, iż jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizn.


Należy się zastanowić czy darowizna jakiej dokonali dziadkowie jest darowizną doliczaną do spadku przy obliczaniu zachowku należnego uprawnionym.


Art. 993 KC wskazuje, iż przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Zgodnie z art. 994 § 1 KC, przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Według § 2 art. 994 KC, przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
Stosownie zaś do § 3 art. 994 KC, przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarcie z nim małżeństwa.


W przypadku odpowiedzialności za zapłatę zachowku po Pana dziadku zmarłym w 2009 r. to należy wskazać, że będzie Pan zobowiązany do zapłaty zachowku, jednakże wyłącznie wówczas jeżeli był Pan spadkobiercą ustawowym dziadka i uprawnionym do zachowku po nim, a więc w sytuacji, w której Pana mama zmarła przed dziadkiem.


Jeżeli Pana mama zmarła przed dziadkiem to może Pan być zobowiązanym do zapłaty zachowku, ponieważ darowizna jaką otrzymał Pan od dziadka, w takim wypadku, jest darowizną doliczaną do spadku przy obliczaniu zachowku.
Z art. 994 § 1 KC wynika, że darowizny na rzecz spadkobierców i uprawnionych do zachowku zawsze są doliczane do spadku przy obliczaniu zachowku.
W takim wypadku pominięty w testamencie wujek może żądać od Pana zapłaty zachowku, jako obdarowanego uprawnionego do zachowku jeżeli tego zachowku nie mogła zapłacić babcia (nie otrzymała nic od dziadka w spadku).
Jeżeli babcia odziedziczyła po swoim mężu jakieś przedmioty majątkowe to Pan odpowiada za zapłatę zachowku wyłącznie wówczas jeżeli wujek nie mógł otrzymać zachowku od babci (babcia jako spadkobierca testamentowy dziadka odpowiada za zapłatę zachowku w pierwszej kolejności).


Jeżeli Pana mama zmarła po śmierci dziadka lub żyje do dnia dzisiejszego to nie odpowiada Pan za zapłatę zachowku po dziadku. W takim przypadku, z uwagi na to, że darowizna została dokonana przez dziadka przed 10 laty licząc wstecz od śmierci dziadka (darowizna została dokonana w 1998 r., a dziadek zmarł w 2009 r.), a Pan nie jest w tym wypadku uprawnionym do zachowku (uprawnioną byłaby mama) to ta darowizna, stosownie do art. 994 § 1 KC nie będzie doliczana do spadku przy obliczaniu zachowku po dziadku.


Jako, że jest Pan spadkobiercą testamentowym swojej babci to darowizna jakiej dokonała ona na Pana rzecz jest stosownie do art. 994 § 1 KC doliczana do spadku po babci, nawet jeżeli została ona dokonana przed więcej niż 10 laty licząc wstecz od dnia śmierci babci. To oznacza, że odpowiada Pan za zapłatę zachowku, niezależnie od tego czy Pana mama dożyła śmierci babci czy też nie.


W sprawie należy wziąć pod uwagę, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu darowane Panu przez dziadków wchodziło w skład ich majątku wspólnego małżeńskiego.
W takiej sytuacji należy przyjąć, że dokonując darowizny każdy z darczyńców rozporządził udziałem wynoszącym 1/2 udziału w prawie spółdzielczym do lokalu.
Tak więc przy obliczaniu zachowku należnego uprawnionym po każdym ze spadkodawców przy doliczaniu darowizny do spadku należy uwzględnić darowizny 1/2 udziału.


Art. 995 § 1 KC (poprzednio art. 995 KC) wskazuje, iż wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.


Przyjmując, że Pana dziadkowie nie pozostawili w spadku żadnych przedmiotów majątkowych (wartość spadku = 0) oraz nie dokonywali innych darowizn doliczanych do spadku, to podstawą obliczenia zachowku może być wartość darowanego Panu prawa do mieszkania.


Jeszcze raz podkreślę, że zobowiązanym do zapłaty zachowku po dziadku jest Pan wówczas jeżeli Pana mama nie dożyła śmierci dziadka. Gdyby Pana mama żyła w chwili śmierci dziadka to za zapłatę zachowku nie odpowiada Pan, ponieważ w takim wypadku darowizna dokonana przez dziadka na Pana rzecz nie jest darowizną doliczaną do spadku, a w związku z tym nie będzie miał zastosowania przepis art. 1000 § 1 KC.
Natomiast jest Pan odpowiedzialny za zapłatę zachowku po babci na rzecz wujka – darowizna na rzecz spadkobiercy zawsze jest doliczana do spadku przy obliczaniu zachowku należnego uprawnionym.


Jeżeli Pana dziadkowie nie pozostawili w spadku żadnych przedmiotów majątkowych to wujek będzie mógł żądać od Pana zachowku:

  1. po dziadku (jeżeli odpowiada Pan za zapłatę zachowku po dziadku) – o wartości odpowiadającej 1/12 wartości mieszkania lub 1/9 jeżeli w chwili śmierci dziadka wujek był trwale niezdolny do pracy. Wynika to z tego, że jeżeli dziadek nie pozostawił nic w spadku to podstawą obliczenia zachowku będzie darowany Panu udział 1/2 w prawie do mieszkania. Gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe wujek nabyłby spadek w 1/3 udziału. Zachowek należny wujkowi to 1/2 z tego co nabyłby w spadku jako spadkobierca ustawowy lub 2/3 z tego jeżeli w chwili śmierci dziadka był trwale niezdolny do pracy. Jeżeli darowizna na rzecz Pana jest doliczana do spadku po dziadku przy obliczaniu zachowku to podstawą obliczenia zachowku będzie udział 1/2 w prawie do mieszkania
  2. po babci – o wartości odpowiadającej 1/8 wartości mieszkania lub 1/6 jeżeli w chwili śmierci babci wujek był trwale niezdolny do pracy. Wynika to z tego, że jeżeli babcia nie pozostawiła nic w spadku to podstawą obliczenia zachowku będzie darowany Panu przez babcię udział 1/2 w prawie do mieszkania. Gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe wujek nabyłby spadek po babci w 1/2 udziału. Zachowek należny wujkowi to 1/2 z tego co nabyłby w spadku jako spadkobierca ustawowy lub 2/3 z tego jeżeli w chwili śmierci babci był trwale niezdolny do pracy. Jako, że darowizna dokonana przez babcię na rzecz Pana jest doliczana do spadku po babci przy obliczaniu zachowku to podstawą obliczenia zachowku będzie udział 1/2 w prawie do mieszkania.


Roszczenie o zachowek po dziadku i po babci nie uległo przedawnieniu. Art. 1007 § 1 KC obowiązujący do dnia 23 października 2011 r., wskazywał, że roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów i poleceń przedawniają się z upływem lat trzech od ogłoszenia testamentu.
Obecne brzmienie art. 1007 § 1 KC jest następujące: roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.


W Pana sprawie istotnym jest to, iż obecnie obowiązujący pięcioletni termin przedawniania roszczenia o zachowek, stosownie do art. 8 ustawy nowelizującej Kodeks cywilny (ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2011 r. Nr 85, poz.458), ma zastosowanie do roszczeń o zachowek powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, a więc przed dniem 23 października 2011 r., a które w tym dniu nie były jeszcze przedawnione.


Z uwagi na powyższy przepis należy stwierdzić, że roszczenie o zachowek po dziadku i babci przedawni się po upływie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu.
 Od chwili dokonania darowizny na Pana rzecz, a więc od 1998 r. jest Pan jedynym uprawnionym do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego. Od tej chwili może Pan swobodnie rozporządzać tym prawem, w szczególności może Pan to mieszkanie zbyć (np. w drodze darowizny, sprzedaży czy zamiany) czy obciążyć (np. ustanowić hipotekę).


W sprawie proszę pamiętać, że prawo do lokalu nie wchodzi w skład spadku po dziadkach, ponieważ w chwili ich śmierci nie należało do nich. W skład spadku po dziadku, który nabyła babcia weszły wszystkie przedmioty majątkowe, których właścicielem dziadek był w chwili swojej śmierci. W skład spadku po babci, który nabył Pan jako spadkobierca testamentowy, wchodzą wszystkie przedmioty majątkowe, prawa i obowiązki, które przynależały do babci w chwili jej śmierci.
Może Pan zatem swobodnie dysponować swoim prawem do mieszkania. Okoliczność, że jest Pan zobowiązany do zapłaty zachowku nie ogranicza Pana w żaden sposób. Może Pan zatem sprzedać mieszkanie.


Przepisy prawa nie wskazują, że spadkobierca ma obowiązek przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku lub uzyskania notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Nie ma też żadnego terminu, w którym takie czynności powinny być wykonane.


Jako osoba będąca w posiadaniu testamentów po dziadkach ma Pan natomiast obowiązek złożenia tych testamentów w sądzie.


Art. 646 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego wskazuje, iż osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza.
Wedle § 2 art. 646 KPC, kto bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę.


Po złożeniu testamentu w sądzie (nie jest to równoznaczne ze złożeniem wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, chociaż testament może być złożony z takim wnioskiem) sąd otworzy te testamenty i ogłosi je.
Stosownie do art. 649 § 1 KPC, sąd albo notariusz otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy.
Natomiast zgodnie z § 2 art. 649 KPC, o terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne przy tej czynności.
 


Stan prawny na dzień 21.02.2012 r.





  • Data2012-01-31
  • AutorŁukasz Obrał

Zadaj pytanie prawnikowi

regulamin
Jeśli chcesz dodać więcej załączników wyślij e-mail na kontakt@prawo-porady.pl