Czy prawo do grobu wchodzi w skład spadku?
Halina
Szanowna Pani,
Jak wynika z orzecznictwa sądowego prawo do grobu ma dwojaki charakter: osobisty i majątkowy, przy czym elementom osobistym przypada rola decydująca, niezależnie od tego, jaka jest wartość elementów majątkowych tego prawa i na czym one polegają, zawsze bowiem na pierwszy plan wysuwają się elementy niemajątkowe.
Prawo do grobu związane jest z tym, iż z chwilą śmierci danej osoby powstaje po stronie członków pozostałej rodziny tej osoby prawo osobiste kultywowania pamięci o zmarłym. Uczuciom z tym związanym (dobru osobistemu) nie jest obojętne, gdzie i z kim zmarły ma być pochowany, a gdy już został pochowany, czyje zwłoki mają być jeszcze pochowane w tym samym grobie.
Prawo do kultywowania pamięci zmarłych osób najbliższych należy do dóbr osobistych chronionych przepisami art. 23 KC oraz art. 24 KC. Nie powinno to ulegać wątpliwości (tak np. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 1968 r., sygn. akt. I CR 258/68, OSNCP 1970/1 poz. 18).
W ramach tego rodzaju kultu mieści się również „prawo do grobu”, obejmujące szereg uprawnień, związanych zarówno z pochówkiem, jak i następnym urządzeniem wystroju grobu, wystawieniem nagrobka i wykonywaniem zwyczajowo przyjętych czynności, takich jak np. składanie na grobie kwiatów i wieńców, palenie zniczy oraz sprawowanie przy grobie obrzędów religijnych (tak w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 1970 r., sygn. akt. III CZP 75/70, OSNCP 1971/7-8 poz. 127, uchwale Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 1994 r., sygn. akt. III CZP 155/94, OSNC 1995/3 poz. 52, wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2002 r., sygn. akt. II CKN 980/2000, OSNC 2004/3 poz. 42).
Do czasu pochówku prawo do grobu ma charakter stricte majątkowy. Z chwilą jednak złożenia do grobu osoby zmarłej decydującego znaczenia nabierają cechy niematerialne grobu związane z kultem zmarłego. Na dalszy plan schodzi natomiast sfera praw majątkowych i to niezależnie od tego, że wykonywanie takiego kultu może wiązać się ze znacznymi nawet wydatkami, co może znaleźć np. wyraz w wystawieniu kosztownego nagrobka (tak w uchwale Sądu Najwyższego, sygn. akt. III CZP 155/94).
Jak wynika z powyższego prawo do grobu ma charakter przede wszystkim osobisty, a występujące elementy majątkowe związane z tym prawem mają charakter drugorzędny.
Przewaga osobistych elementów prawa do grobu powoduje, że nie może ono być przedmiotem spadkobrania, a tym samym wejść w skład spadku po zmarłym.
Powyższe znajduje potwierdzenie we wzmiankowanej powyżej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 1994 r., sygn. akt. III CZP 155/94. W tej uchwale Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził: „Takie prawo do grobu, na treść którego składają się elementy o charakterze majątkowym, jak i elementy o charakterze wyłącznie osobistym, nie może być przedmiotem działu spadku ani podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami”.
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1979 r., sygn. akt. I CR 25/79 (OSNCP 1979/10 poz. 195) możemy natomiast przeczytać: „Uprawnienie do grobu lub do miejsca w grobie rodzinnym ma dwojaki charakter. Przede wszystkim jest to uprawnienie o charakterze dobra osobistego. Do dóbr osobistych człowieka bowiem należy zaliczyć jego prawo, aby jego zwłoki znalazły się w wybranym przez niego miejscu, w szczególności w grobie rodzinnym obok osób mu bliskich.
Z drugiej strony uprawnienie do grobu zawiera także elementy o charakterze majątkowym, zakup bowiem miejsca na cmentarzu i urządzenie grobu wymaga świadczeń finansowych, niekiedy bardzo znacznych.
Ze względu jednak na dominujący charakter dobra osobistego, prawo do grobu nie podlega regułom dziedziczenia. Prawo do pochowania w danym grobie przysługuje z reguły określonym osobom, które same grób urządziły lub dla których został on urządzony. Reguły dziedziczenia mogą co najwyżej służyć za posiłkową wskazówkę w wypadkach, gdy miejsca w grobie rodzinnym nie zostały z góry przeznaczone - przez osobę, która go urządzała - dla określonych osób bliskich.
Wskażę także, że w sytuacji, w której istnieje grób, w którym nie została pochowana dotychczas żadna osoba, majątkowy charakter prawa do grobu ma dominujące znaczenie (skoro nie pochowano w tym grobie żadnej osoby to trudno mówić o prawie do kultywowania pamięci osób zmarłych), a to z kolei sprawia, że w tym przypadku prawo do grobu może podlegać dziedziczeniu i wchodzi w skład spadku.
Stan prawny na dzień 13.12.2012 r.
