Jestem opiekunem prawnym mojego brata. Czy brat może uczestniczyć w wyborach? Czy ja jako opiekun prawny mam podpisać się na liście i oddać głos za brata?
A jak jest w referendum?
Stanisława
Szanowna Pani,
niestety Pani brat, jako osoba ubezwłasnowolniona całkowicie, nie ma prawa wybierania. Nie może głosować. Wynika to wprost z przepisów prawa.
W szczególności wskażę, że Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 62 ust. 2 wskazuje, że prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.
Ww. przepis Konstytucji RP znalazł odzwierciedlenie w ustawach dotyczących wyborów i referendów.
W ustawie z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy w art. 10 § 2 wskazano, że nie ma prawa wybierania osoba:
1) pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu;
2) pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;
3) ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu.
Powyższy przepis Kodeksu wyborczego ma zastosowanie do wszelkich wyborów przeprowadzanych w Polsce:
1) do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej;
2) Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
3) do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej;
4) do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego;
5) wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.
Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym, w art. 3 ust. 2 wskazuje, że nie mają prawa udziału w referendum osoby:
1) pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym;
2) pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;
3) ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądowym.
Z kolei ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym w art. 3 mówi, że w referendum mają prawo brać udział osoby stale zamieszkujące na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego, posiadające czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki.
Skoro jak wynika z Kodeksu wyborczego osoby ubezwłasnowolnione nie mają prawa wybierania (czynnego prawa wyborczego) w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, to nie mogą one również uczestniczyć w referendum lokalnym.
Z uwagi na to, że powyższe przepisy nie określają rodzaju ubezwłasnowolnienia (całkowite czy częściowe) należy wskazać, że prawa głosowania w wyborach oraz w referendum nie mają zarówno osoby ubezwłasnowolnione całkowicie jak również częściowo.
W uwagi na powyższe regulacje nie ma oczywiście możliwości prawnych, aby opiekunowie prawni czy kuratorzy głosowali w imieniu swoich ubezwłasnowolnionych całkowicie czy ubezwłasnowolnionych częściowo podopiecznych.
Fakt ubezwłasnowolnienia prawomocnym orzeczeniem sądu powinien być odnotowany na listach wyborców. Sąd po uprawomocnieniu się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu, czy to częściowym czy to całkowitym, przekazuje odpowiednie zawiadomienie do organu prowadzącego rejestr wyborców o skreślenie z niego ubezwłasnowolnionej osoby. Jest to czynność techniczna a osoba ubezwłasnowolniona lub/i jej opiekun prawny czy kurator nie są o niej informowani i nie przysługuje im od niej odwołanie.
Niestety, jeżeli pojawi się Pani wraz z bratem w lokalu wyborczym to komisja odmówi wydania karty do głosowania. Pani brat będzie wykreślony z listy wyborców.
Dodam, że osoby ubezwłasnowolnione całkowicie i częściowo nie mają też biernego prawa wyborczego - nie mogą być wybierane na żadną funkcję.
Stan prawny na dzień 10.09.2023 r.