Artykuły

Brak aktu zgonu spadkodawcy a złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku

Prawie 6 miesięcy Zmarł mój ojciec, który do 8 lat mieszkał w Kanadzie. Przed wyjazdem do Ameryki zrobił w Polsce bardzo duże długi i sprzedał cały majątek. Do dziś ścigają go wierzyciele. W Kanadzie też nie miał żadnego majątku – mieszkał tam u swojego brata, na jego utrzymaniu.
Chcę odrzucić spadek po ojcu.  Nie mam jeszcze aktu zgonu ojca, a do oświadczenia o dorzuceniu spadku, jak powiedział mi notariusz, musi być akt zgonu. Termin 6 miesięcy na odrzucenie spadku upływa za kilka dni.
Czy mogę się ubiegać o przedłużenie terminu? Albo po jego upływie o przywrócenie tego terminu?
Nie mam szans na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku z aktem zgonu w terminie 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o śmierci ojca.


Paweł

 

 


 

 

Szanowny Panie!


Jak wskazuje art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

W myśl § 2 art. 1015 kc, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.



Wskazany w art. 1015 § 1 KC 6-miesięczny termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku przez spadkobiercę jest terminem zawitym prawa materialnego. Nie jest to termin prawa procesowego, który może ulec przywróceniu.
Wpływ 6-miesięcznego terminu do złożenia oświadczenia powoduje definitywną utratę uprawnienia do skutecznego złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Tym samym spadkobierca którego w tym terminie nie złożył żadnego oświadczenia, jest traktowany jakby złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (tzw. fikcja przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza – art. 1015 § 2 k.c.).
Jeżeli złoży Pan oświadczenie o odrzuceniu spadku po terminie to nie będzie ono rodzić żadnych skutków prawnych. Bez znaczenia będzie to, że nie był Pan w stanie uzyskać w tym 6-miesięcznym terminie aktu zgonu.


Moim, zdaniem jako, że ma Pan kilka dni na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku może Pan to zrobić. Termin na złożenie oświadczenia jeszcze nie upłynął.


Czy na pewno jest tak, że brak aktu zgonu powoduje niemożność złożenia skutecznego oświadczenia o odrzuceniu spadku? Nie, można złożyć takie oświadczenie i będzie to oświadczenie skuteczne nawet jeżeli nie będzie dołączony do niego akt zgonu. Pod warunkiem, że zostanie złożone w terminie 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule swojego powołania do spadku. Dla Pana, jako spadkobiercy ustawowego ten termin rozpoczął się od dnia, w którym dowiedział się Pan o śmierci swojego ojca.


Art. 1018 § 3 KC wskazuje, że oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.


Z kolei art. 640 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego mówi, że oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz lub sąd prześle niezwłocznie oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku.
Oświadczenia, o których mowa w paragrafie pierwszym, mogą być również składane w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku (§ 2).


Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać, zgodnie z art. 641 § 1 KPC:

  1.  imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;
  2. tytuł powołania do spadku;
  3. treść złożonego oświadczenia.

Jak wskazuje § 2, oświadczenie powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów.
Stosownie do § 3 art. 641 KPC, przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone.


To, że nie posiada Pan aktu zgonu ojca, nie powoduje, że nie może Pan złożyć skutecznego oświadczenia o odrzuceniu spadku po ojcu.
Powinien Pan w aktualnej sytuacji, złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku po ojcu, mimo że nie posiada Pan aktu zgonu ojca.


Jak wskazuje doktryna prawa – Jacek Gudowski w Ereciński Tadeusz (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom IV. Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, wyd. V, Opublikowano: WK 2016 - „Przy składaniu oświadczenia należy – jeśli nie uczyniono tego wcześniej – złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne postanowienie o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu. Zaniechanie tego obowiązku jednak nie upoważnia do odmowy przyjęcia oświadczenia. Sąd spadku, do którego – zgodnie z art. 640 § 1 zdanie drugie – przesłano oświadczenie, zakreśla spadkobiercy odpowiedni termin i wstrzymuje się z zawiadomieniem do czasu przedstawienia aktu zgonu lub prawomocnego postanowienia o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu (por. § 158 reg. sąd.; próbę podważenia konstytucyjności tego przepisu podjął A. Stempniak, Postępowanie w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku, PPC 2011, nr 3, s. 82)”.
Podobnie wskazano w Jakubecki Andrzej (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art. 1-729, Opublikowano: LEX/el. 2018 – „Jeśli pismo spadkobiercy nie zawiera niezbędnych elementów umożliwiających potraktowanie go jako oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku lub jeśli podane przez spadkobiercę informacje budzą wątpliwości co do swej jednoznaczności, sąd powinien wezwać składającego oświadczenie do jego uzupełnienia w formie pisemnej lub ustnie do protokołu w wyznaczonym terminie (por. także postanowienie SN z dnia 15 stycznia 1991 r., III CZP 75/90, OSNC 1991, nr 5–6, poz. 68)”.


Wskazywany w ww. komentarzu przepis §  158 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 2015 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych wskazuje, że jeżeli składający oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie złożył odpisu aktu zgonu spadkodawcy, sąd zakreśla mu odpowiedni termin. Do czasu złożenia tego dokumentu nie dokonuje się zawiadomień określonych w art. 643 K.p.c.


W myśl powyższego, należy wskazać że może Pan złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku po swoim ojcu nawet nie posiadając aktu jego zgonu.


Jak wskazywałem powyżej oświadczenie o odrzuceniu spadku może Pan złożyć:

  1. u notariusza
  2. w sądzie:
  • ustnie;
  • na piśmie z podpisem urzędowo  poświadczonym

Jeżeli oświadczenie ma być złożone w sądzie to składa się go w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie.


Jeżeli chodzi o złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku u notariusza, w sytuacji w której składający oświadczenie nie posiada aktu zgonu spadkodawcy to z doświadczenia wskażę, że często nie jest to możliwe. Notariusze odmawiają często sporządzenia aktu notarialnego zawierającego oświadczenie o odrzuceniu spadku powołując się na to, że skoro do takiego oświadczenia dołącza się akt zgonu spadkodawcy to bez tego aktu zgonu nie może zostać złożone takie oświadczenie i sporządzony akt notarialny.
Notariusz zapewne powołałby się na przepis art. 81 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie, który wskazuje że notariusz odmówi dokonania czynności notarialnej sprzecznej z prawem.
Osobiście nie zgadzam się z takim stanowiskiem, ponieważ jak wskazuje doktryna (komentarz przywołany powyżej) zaniechanie obowiązku złożenia wraz z oświadczeniem wypisu aktu zgonu spadkodawcy nie upoważnia do odmowy przyjęcia oświadczenia.
Gdyby notariusz odmówił przyjęcia oświadczenia powinien odmowę dokonania czynności notarialnej notariusz stwierdzić w protokole, a następnie pouczyć o prawie i trybie zaskarżenia odmowy. Osoba której odmówiono przyjęcia jej oświadczenia, w terminie tygodnia od dnia odmowy dokonania czynności notarialnej może żądać na piśmie sporządzenia i doręczenia uzasadnienia odmowy. Notariusz sporządza uzasadnienie w terminie tygodnia od dnia otrzymania żądania.
Na odmowę dokonania czynności notarialnej osoba zainteresowana może wnieść zażalenie, w terminie tygodnia od dnia doręczenia uzasadnienia odmowy, a gdy nie zażądała w przepisanym terminie doręczenia uzasadnienia odmowy - od dnia, w którym dowiedziała się o odmowie. Zażalenie składa się do sądu okręgowego właściwego ze względu na siedzibę kancelarii notariusza odmawiającego dokonania czynności notarialnej, za pośrednictwem tego notariusza.


Oczywiście w przypadku odmowy przyjęcia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez notariusza postępowanie odwoławcze będzie trwało jakiś czas, w którym może upłynąć termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Okres trwania postępowania związanego z zażaleniem na odmowę dokonania czynności notarialnej nie przedłuża terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.


Pozostaje złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przed sądem. Można to zrobić, jak wskazałem wcześniej, ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.
Polecam ten drugi sposób – złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.
Dlaczego? Z uwagi na to, że w Pana przypadku termin do złożenia oświadczenia upływa za kilka dni. Nawet jeżeli dziś złożyłby Pan wniosek do sądu o przyjęcie od Pana ustnego oświadczenia o odrzuceniu spadku to zapewne tego oświadczenia sąd nie przyjąłby od Pana w ciągu tych kilku dni. Są co prawda orzeczenia, które wskazują, że złożenie ustnego oświadczenia o odrzuceniu spadku przed sądem już po upływie 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o tytule powołania do spadku, w przypadku złożenia w sądzie wniosku o przyjęcie tego oświadczenia przed upływem tego 6-miesięcznego terminu, jest traktowane jak złożone w terminie, ale z uwagi na to, że interpretacja przepisów dokonana przez sąd może być odmienna, moim zdaniem lepiej nie ryzykować.


Moim zdaniem, w Pana przypadku, najlepiej złożyć oświadczenie w sądzie, na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.


Powinien Pan zatem sporządzić pisemne oświadczenie o odrzuceniu spadku po swoim ojcu, a następnie udać się do notariusza w celu poświadczenia Pana podpisu pod oświadczeniem.
Notariusz nie powinien badać treści oświadczenia, które Pan ma w jego obecności podpisać. Chodzi tu bowiem o czynność poświadczenia podpisu a nie o złożenie oświadczenia o danej treści przed notariuszem. W tej kwestii wypowiadał się Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia  19 listopada 2010  r., sygn. akt III CZP 82/10, OSNC 2011/6/62 , wskazał iż przy dokonywaniu czynności poświadczenia własnoręczności podpisu na dokumencie notariusz nie ma obowiązku badania zgodności z prawem treści tego dokumentu.
Notariusz nie powinien wnikać w treść orzeczenia lecz skupić się na tym czy osoba, która złożyła oświadczenie na piśmie podpisała się pod tym oświadczeniem.


Należy pamiętać, aby oświadczenie na piśmie jakie ma być złożone w sądzie zawierało wszystkie niezbędne elementy określone w art. 641 § 1 i 2 KPC. Co prawda jak wskazuje Jacek Gudowski w Ereciński Tadeusz (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom IV. Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, wyd. V, WK 2016 - jeśli pismo spadkobiercy stanowiące oświadczenie nie zawiera wszystkich danych albo gdy informacje podane przez spadkobiercę budzą wątpliwości co do swej jednoznaczności, sąd wzywa składającego oświadczenie do usunięcia w zakreślonym terminie występujących braków. Wezwanie to nie może być obłożone jakimkolwiek rygorem, gdyż brak do tego podstawy prawnej; stanowi ono czynność ochronną, wypływającą z całokształtu przepisów normujących postępowanie w sprawach z zakresu prawa spadkowego oraz z celów postępowania nieprocesowego – ale lepiej będzie jeżeli oświadczenie będzie zawierało wszystkie dane określone w przepisie art. 641 § 1 i 2 KPC.


Po poświadczeniu podpisu pod pisemnym oświadczeniem o odrzuceniu spadku przez notariusza, należy to oświadczenie złożyć w sądzie Pana miejsca zamieszkania. Opłata od wniosku o przyjęcie pisemnego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wynosi 50 zł.

 


Stan prawny na dzień 24.02.2019 r.





  • Data2019-02-26
  • AutorŁukasz Obrał

Zadaj pytanie prawnikowi

regulamin
Jeśli chcesz dodać więcej załączników wyślij e-mail na kontakt@prawo-porady.pl