Na początku marca 2009 r. złożyłem w ZUS wniosek o emeryturę (wcześniejszą) z informacją, iż po przyznaniu emerytury zamierzam osiągać przychody w wysokości powodującej zmniejszenie emerytury.ZUS przyznał mi emeryturę od 01 marca 2009 r., ustalając emeryturę brutto w wysokości x, zmiejszając ją zarazem do wysokości y=x-440 ze względu na mój zamiar osiągania przychodów po przejściu na emeryturę.
Przed końcem marca zorientowałem się, że ze względu m.in. na sytuację rodzinną - nie będę mógł pracować i osiągać przychody, powodujące zmniejszenie emerytury, zatem poinformowałem ZUS, iż ustała przyczyna powodująca zminejszenie emerytury; w rezultacie ZUS wydał nową decyzję emerytalną.
We wrześniu 2012, porządkując "papiery", przypomniałem sobie, iż po przejściu na emeryturę pracowałem jeszcze 2 i pół miesiąca, które nie są uwzględnione w okresie
zaliczonym do naliczenia emerytury, co postanowiłem zgłosić do ZUS i co, niestety, okazało się błędem.
ZUS, pracując nad moim wnioskiem, zorientował się, iż wydając drugą decyzję emerytalną, żle naliczył emeryturę brutto - mianowicie, zamiast dodać kwotę zmniejszenia do wspomnianej kwoty y, dodał ją do pierwotnej kwoty x (o czym ja też dopiero teraz się dowiedziałem, ponieważ wówczas byłem pochłonięty problemami rodzinnymi i nie byłem w stanie przyjrzeć się tamtej decyzji) - w rezultacie okazało się, że przez ponad 3 lata pobierałem zawyżoną emeryturę, którą teraz ZUS zamierza przywrócić do właściwej wysokości.
W związku z powyższym mam dwa pytania:
- Czy ZUS może żądać ode mnie zwrotu pobranej zawyżonej emerytury ( postawiłoby to mnie w trudnej sytuacji ze względu na duże moje obecne zadłużenie wobec banków)?
- Czy można jakoś wybronić się przed obniżeniem emerytury (obniżka emerytury też stawia mnie w trudnej sytuacji ze względu na duże obciążenia, związane z obsługą mojego zadłużenia)?
- ZUS “podjął postępowanie w sprawie ustalenia prawidłowej wysokości świadczenia’ w związku ze złożonym przeze mnie wnioskiem. Czy na tym etapie mogę wycofać mój wniosek i w ten sposób unieważnić (zamknąć) to postępowanie przed wydaniem “decyzji ustalającej prawidłową wysokość świadczenia”?
Mieczysław
Szanowny Panie,
W Pana sytuacji fakt, iż od wydania drugiej decyzji (po zgłoszeniu, że nie będzie Pan osiągał dochodów powodujących zawieszenie lub zmniejszenie wypłacanego świadczenia) emerytura była wypłacana w nieprawidłowej wysokości, jest wynikiem błędu po stronie ZUS.
To ZUS nieprawidłowo ustalił wysokość emerytury w chwili wydania decyzji o wypłacaniu świadczenia w pełnej wysokości.
W Pana przypadku niewątpliwym jest, że emerytura była Panu wypłacana w wysokości w jakiej Panu nie była należna (a więc o 440 zł za dużo). Z okoliczności sprawy wynika jednak, że nie ponosi Pan odpowiedzialności za to, że ZUS błędnie naliczył wysokość świadczenia.
Stosownie do przepisu art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.
Z kolei ust. 2 art. 138 ustawy wskazuje, że za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:
- świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania
- świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia
Moim zdaniem powyższy przepis może mieć zastosowanie w Pana przypadku jeżeli w ciągu 2,5 miesiąca od chwili przejścia na emeryturę uzyskiwał Pan dochód powodujący zmniejszenie prawa do świadczeń lub jego zawieszenie. Jeżeli faktycznie tak było, że uzyskiwał Pan dochód powodujący zawieszenie prawa do świadczenia lub jego zmniejszenie to wówczas należy uznać, iż w okresie uzyskiwania tego dochodu pobrał Pan nienależne świadczenia.
Stosownie do art. 138 ust. 5 ustawy, kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1 (a więc powodujących zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia), podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach – za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji.
Powyższy przepis nie może mieć natomiast zastosowania w sytuacji, w której nieprawidłowe naliczenie wysokości świadczenia było wynikiem błędu po stronie ZUS (a więc wówczas kiedy Pana dochód nie powodował zawieszenia lub zmniejszenia świadczenia). Nie zachodzi bowiem w takiej sytacji żadna z okoliczności określonych w art. 138 ust. 2 ustawy (krótko mówiąc nie wprowadził Pan ZUS w błąd), a tym samym wypłacone błędnie świadczenie nie jest świadczeniem nienależnym w rozumieniu ustawy.
Zgodnie z art. 114 ust. 1 ustawy, prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.
W Pana sprawie duże znaczenie może mieć wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r., sygn. akt K 5/11 (Dz. U. z 2012, poz. 251).
W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż przepis art. 114 ust. 1a ustawy, w brzmieniu „przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji okaże się, że przedłożone dwodowy nie dawały podstaw do ustalenia emerytury lub renty albo ich wysokości”, jest niezgodny z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Jako, że Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepis pozwalający ZUS na zmianę decyzji w sprawach świadczeń jeżeli błędnie ustalono prawo do świadczeń jest niekonstytucyjny, przepis art. 114 ust. 1a stracił moc.
Z pytania wynika, że złożył Pan wniosek o ponowne ustalenie prawa do emerytury ze względu na nieuwzględnienie 3 miesięcy składkowych przy obliczaniu wysokości emerytury.
Przepis art. 114 ust. 1 ustawy nie będzie miał w Pana przypadku zastoswania, ponieważ przepis ten dotyczy sytuacji, w której ujawniane są okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji (a pracował Pan już po wydaniu decyzji).
Postawą Pana wniosku o ponowe ustalenie emerytury jest art. 109 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym, na wniosek emeryta lub rencisty wysokość emerytury określonej w art. 53 oraz renty ulega ponownemu ustaleniu na zasadach określonych w art. 110–113.
Zgodnie zaś z art. 109 ust. 2 ustawy, jeżeli w wyniku ponownego ustalenia emerytura lub renta jest niższa, świadczenie przysługuje w dotychczasowej wysokości.
Jeżeli więc obliczona na nowo emerytura będzie niższa od dotychczasowej to powinna Panu przysługiwać, zgodnie z powyższym przepisem w dotychczasowej wysokości.
Na Pana pytania nie da się jednoznacznie odpowiedzieć. Myślę, że szanse na to, aby Pan nie zwracał na rzecz ZUS błędnie wypłaconego świadczenia są bardzo duże, zwłaszcza w sytuacji, w której Pana dochód nie powodował zmniejszenia lub zawieszenia świadczenia – nie przyczynił się Pan bowiem do nieprawidłowego ustalenia wypłacanego Panu świadczenia. Błąd tkwi w tym względzie po stronie ZUS. Nie ma zatem mowy o nienależnie pobranym świadczeniu w rozumieniu ustawy.
ZUS miał wszystkie niezbędne dokumenty do ustalenia przysługującego Panu świadczenia. Co więcej wydał on wcześniej decyzję, w której prawidłowo ustalił wysokość emerytury.
Co do tego czy wysokość emerytury zostanie utrzymana w dotychczasowej wysokości wydaje się, że również ma Pan na to szanse, zwłaszcza w kontekście wyroku Trybunału Konstytucyjnego o którym wspomniałem powyżej.
Jestem przekonany, że ZUS zrobi wszystko, aby wypłacać Panu emeryturę w prawidłowej wysokości. Można się także spodziewać, że ZUS ustali nienależnie pobrane świadczenia i będzie się domagał od Pana ich zwrotu.
Dlatego ważnym jest odpowiednio zareagować na decyzję ZUS w Pana sprawie, a zwłaszcza gdyby to była dla Pana decyzja niekorzystna. W takiej sytuacji należy złożyć odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
W decyzji ZUS ważne będzie uzasadnienie tej decyzji. ZUS może odmiennie od Pana (i ode mnie) interpretować przepisy ustawy. W takim wypadku tylko sąd będzie mógł rozstrzygnąć kto ma rację.
Na pewno Pana sprzeciw wobec ewentualnej zmiany decyzji będzie mocniejszy jeżeli w czasie wypłacania Panu emerytury nie uzyskiwał Pan dochodów powodujących zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia, a więc w sytuacji, w której nie będzie Panu można zarzucić niedopełnienie obowiązków (np. jeżeli uzyskiwanie dochodów powodujących zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia był Pan obowiązany zgłosić w ZUS) i wprowadzenia ZUS w błąd.
Gdyby w Pana sytuacji nie można było zarzucić jakiś błędów to moim zdaniem szanse na niezwracanie jakiś kwot oraz utrzymanie dotychczasowej wysokości świadczenia będą bardzo duże. Nie daję Panu 100% pewności, ponieważ intepretacja przepisów dokonana w sprawie przez ZUS, a co ważniejsze przez sąd (po Pana ewentualnym odwołaniu) może być odmienna od mojej.
Jeżeli chodzi o wycofanie Pana wniosku to zastosowanie w tym względzie ma art. 166 ust. 2 ustawy, stosownie do którego, wniosek o emeryturę lub rentę może być wycofany, jednakże nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji. W razie wycofania wniosku postępowanie w sprawie świadczeń podlega umorzeniu.
Myślę, że warto złożyć taki wniosek, głównie z tego względu, że ZUS nie będzie mógł się powoływać, że ustalił wysokość emerytury na nowo na Pana wniosek. Z tym, że gdyby ustalona wysokość emerytury była niższa od dotychczasowej mógłby się Pan powoływać na art. 109 ust. 2 ustawy, nakazujący ZUS wypłacanie emerytury w dotychczasowej wysokości jeżeli w wyniku ponownego ustalenia emerytura jest niższa.
Stan prawny na dzień 30.09.2012 r.
